Xóm Hang Kia, xã Hang Kia, Mai Châu, Hòa Bình, nằm gọn dưới thung lũng mờ sương. Nhà ông Khà A Páo nghèo nhất bản. Ngôi nhà tường đất, hai bên chái được chống bằng 4 cây gỗ to bằng bắp chân, không biết có trụ nổi qua mùa mưa bão! Trong nhà tối om, không có vật dụng gì đáng giá. Ông Páo muốn dựng ngôi nhà mới chắc chắn hơn nhưng chưa làm được, vì nợ nần từ ngày bố, mẹ mất đến nay chưa trả hết. Theo phong tục của người Mông, khi con cái dựng vợ gả chồng ở riêng sẽ được bố mẹ cho trâu bò, nên khi bố mẹ mất đi, con cái cũng phải báo hiếu bằng cách giết trâu bò để làm lễ trong đám tang.

"Bán gần 1 ha mới được 20 triệu đấy,  mà 20 triệu mới mua được trâu đấy" - Sau gần 2 năm lo đám tang cho cả cha và mẹ, gia đình ông Páo lâm vào cảnh nợ nần. Cả nhà 7 miệng ăn chỉ trông chờ vào vạt nương nhỏ. Ngày ấy, 20 triệu ông Páo có thể mua được một con trâu, chứ như bây giờ một con trâu có giá 30-40 triệu trở lên.

Người Mông rất coi trọng việc tang ma, dù có nghèo đến mấy cũng phải lo bằng được những lễ vật, đồ cúng. Ông Khà A Páo còn lo xa, sợ sau này khi mình chết các con sẽ không cúng trâu bò cho mình, ông đã bán đất để mua một con bò dành sẵn, cho dù khoản nợ cũ vẫn chưa trả hết: "Phải có trâu bò thì chết mới lên được với tổ tiên chứ".

Một nghi thức trong đám ma của người Mông. Ảnh minh họa: Người đưa tin

Từ lâu, người Mông nơi đây có tục nếu như mẹ mất được các con mua trâu về cúng thì khi bố mất nhất định cũng phải cúng trâu. Ông Khà A Chứ, một người cao tuổi ở Hang Kia, bảo: "Mẹ được một con rồi mà bố chết không được một con thì anh em họ hàng không nhất trí".

Vàng A Sáng, Bí thư đoàn xã Hang Kia, nói rằng người Mông không chỉ nghèo về vật chất mà còn nghèo về kiến thức, nghèo vì những hủ tục đè nặng.

Xóa bỏ một hủ tục tồn tại lâu đời không dễ, nhất là với người lớn tuổi. Xác định khó cũng phải làm, làm từng bước một, huyện Mai Châu đã chỉ đạo 2 xã Hang Kia, Pà Cò phối hợp với 2 xã giáp ranh của tỉnh Sơn La là Vân Hồ và Lóng Luông xây dựng bản quy ước chung với nhiều quy định cụ thể, trong đó có việc tổ chức ma chay, cưới xin. Theo anh Sùng A Cơ, làm công tác tư pháp ở xã Pà Cò, thì trong quy ước ghi rõ: Người chết không được để quá 24 tiếng và phải cho vào quan tài. Không được mổ trâu hay bò đến con thứ 3, nếu  không sẽ bị phạt 1 con 5 triệu.  Cán bộ, đảng viên đi viếng là chỉ thắp hương rồi về, không đòi hỏi ăn uống. 

Là người trực tiếp đi vận động nhân dân, anh Sùng A Cơ cho rằng để xóa bỏ một tục lệ đã ăn sâu vào đời sống của đồng bào, cần phải kiên trì theo phương pháp mưa dầm thấm lâu. Cũng theo anh Cơ, ngoài những quy định đưa vào quy ước, hương ước của từng xã, bản thì sự vào cuộc của người cao tuổi, người có uy tín là rất quan trọng:  "trước mắt chưa xoá bỏ ngay được mà sẽ dần dần thôi.  Nếu không mổ trâu bò nữa thì phải được phép của những người có uy tín, già làng. Các cụ già ngồi với nhau thì mới được, còn người trẻ thì không nói được".

Từ khi có quy ước, việc tổ chức ăn uống linh đình, kéo dài nhiều ngày đã giảm bớt nhiều so với trước đây. Khó khăn nhất hiện nay là những người cao tuổi chưa đồng tình với việc bỏ tục mổ trâu, bò cúng tang ma. Bởi về mặt tâm linh, theo quan niệm của họ, nếu không có trâu bò để cúng thì linh hồn mình không về với tổ tiên.

Ông Khà A Lau, Bí thư đảng ủy xã Hang Kia, cho biết xã sẽ tiếp tục chỉnh sửa quy ước để có sự đồng thuận cao từ người dân. Có như vậy mới có thể đẩy lùi được những hủ tục.
    

 Hoài Thu/VOV4