Truyền thuyết về hòn đá trắng

Truyền thuyết về hòn đá Trắng này có nguồn gốc từ một chuyện tình, tương tự như sự tích trầu cau của người Kinh.

Người Hà Nhì ở vùng biên này kể rằng: Xưa kia, bà con có tập tục du canh du cư. Cứ vài ba năm khi nương rẫy đã kiệt màu, dân bản phải cầm một cái dùi nhọn, mang theo gói hạt ớt đi tìm đất để dời nhà, làm nương mới. Từ đời cha đến đời con đã truyền nhau câu nói cửa miệng “Không có ngọn núi nào cao hơn đầu gối của mình đâu. Cứ đi, núi của ông bà ắt cho mình đất sống”.

Đến nơi ưng ý, người chồng chọc dùi nhọn xuống đất, người vợ theo sau gieo hạt ớt vào. Năm sau tìm đến thấy cây ớt lên xanh tươi quả chín đỏ, nếm thấy cay nhiều là đất tốt. Vợ chồng sẽ dắt díu con cái dời nhà đến đó phát cây làm nương.

Một hôm, có đôi vợ chồng trẻ cầm dùi nhọn đi tìm đất. Họ dìu nhau lội qua suối sâu rồi trèo lên đỉnh đồi lộng gió. Trời rét, người vợ chợt nhớ mình để quên khăn đội đầu nên quay lại lội qua suối về nhà lấy khăn. Không may đúng lúc đó trời đổ mưa lớn, sấm chớp đùng đùng kèm theo lũ lụt kéo dài đến mấy ngày. Nhớ và lo cho chồng, chị ôm cây chuối vượt dòng nước xiết bơi sang, nhưng chị đã bị dòng lũ cuốn trôi. Còn về người chồng, đi tìm người vợ nhiều ngày không thấy, đến dòng suối nước chảy cuồn cuộn thì ngồi chờ đợi, rồi hóa thành hòn đá trắng.

Tảng đá trắng linh thiêng của người Hà Nhì. Ảnh: VTC

Nhìn cận cảnh thì khối đá này gồ ghề, phía dưới to hơn phía trên trông giống như một người đàn ông, tay đang chống cằm nhìn về nước Việt. Đầu hòn đá hướng về phía đất Việt Nam, vì truyền thuyết kể rằng lúc sắp chết, người chồng hướng về quê hương. Hòn đá trắng được coi là cột mốc tự nhiên của biên giới.

Hòn đá Trắng cách con đường tuần tra biên giới khoảng 20m và cách biên giới Việt - Trung khoảng 1m. Người Hà Nhì thì gọi Hòn đá trắng bằng một cái tên gần gũi hơn: ông già tóc trắng.

Hòn đá trắng được người Hà Nhì thờ cúng từ rất lâu đời .Lễ cúng Thần đá trắng thường được tổ chức vào ngày dần, gắn với lễ cúng rừng. Trước đây người Hà Nhì thường cúng rừng vào tháng 3, nhưng hiện nay, lễ cúng thường được tổ chức vào tháng 12 dương lịch. Ai có duyên đến xã biên giới Thu Lũm, gặp người dân địa phương, đều được hỏi rằng: đã đến hòn đá trắng hay chưa?

Cúng thần đá trắng: phải có gói thuốc lào

Người Hà Nhì quanh năm suốt đời sống với rừng, nên ngày Dần, ngày con hổ theo quan niệm của bà con, là ngày đẹp nhất, vì con hổ là con vật mạnh nhất của rừng. Theo ông Chu Xế Lù, ở xã Thu Lũm, việc chọn ngày Dần để cúng Thần đá trắng, với người Hà Nhì còn có một ý nghĩa khác: "Người Hà Nhì cúng rừng thường vào ngày dần, vì ngày dần thường được coi là ngày chủ nhật của người Hà Nhì"

Theo tục lệ, tới viếng thăm "Ông già đá trắng" thì cần phải có thuốc lào. Ảnh: VTC

Ông Chu Gô Po kể rằng: Mỗi bản có khoảng 10 hoặc 20 người có thể cúng được, tập trung nhau lại. Người ta chọn bằng cách bốc thăm, lấy một ít cuộng gianh  se lại. Cọng thì bẻ 1 đốt, cọng thì bẻ 2 đốt. Trong nắm cỏ gianh đó chỉ có duy nhất 1 cọng bẻ ba đốt. Tất cả để vào một ống tre nhỏ hoặc cắm vào một cái chén nhỏ, để các ông thầy cúng cùng rút. Ông thầy cúng nào rút được cọng cỏ gianh bẻ ba đốt thì sẽ được chọn làm thầy cúng năm đó. Ba đốt bẻ đó, theo quan niệm của người Hà Nhì là người đó ăn được, nói được và giao tiếp với thần linh được.

Lễ vật cúng thần đá trắng không thể thiếu 1 con lợn đen, 2 con gà (sống) và 3 quả trứng nhuộm đỏ; 3 bát gạo, 3 bát nước chè, 3 bát rượu. Bàn thờ được làm từ 4 cành cây thẳng khỏe, còn nguyên lá, chôn xuống đất, lại lấy tre giang đan phên liếp chia làm 3 tầng. Chân nhang, chai rượu, thuốc lào, thuốc lá, tiền giấy, được đặt vào bất cứ đâu trên tảng đá, từ chân cho đến đỉnh.

Trong đồ lễ cúng Thần đá trắng bắt buộc phải có gói thuốc lào. Ông Chu Xế Lù vừa giải thích vừa tủm tỉm: "Thuốc lào là bắt buộc, vì ngày xưa không có thắp hương đâu, chỉ thắp bằng thuốc lào người Hà Nhì trồng cơ. Giờ phát triển lên rồi có thêm bánh kẹo. Vì ngày xưa cụ dùng thuốc lào quen rồi, nên hiện nay cúng phải có gói thuốc lào". 

Vì Hòn đá trắng là hòn đá thần tự nhiên, là cột mốc biên cương thiên định, nên trong lễ cúng Thần đá trắng, bên cạnh đồng Việt Nam còn có một vài đồng nhân dân tệ. Nếu là đồng nhân dân tệ, thì sau khi cúng xong, đồng tiền đó bị xé đôi, còn nếu là đồng Việt Nam thì khi cúng xong, người Hà Nhì sẽ lấy que hương đang cháy châm vào một góc. Người dân địa phương cho rằng có thể người ta sợ sau khi đặt tiền cúng lễ xong, sẽ có người khác đến thu nhặt mất, thì lễ vật của mình không đến được với thần đá.

Trong đồ lễ cúng phải có một ít chỉ, hoặc là sợi. Ông Chu Gô Po, ở Thu Lũm, bảo rằng phải có chỉ hoặc sợi, thì triết lý về mâm lễ cúng Thần đá mới tròn đầy: "Có chỉ vào mới đủ thành phần, mới đầy đủ “cơm áo gạo tiền” ấy. Vì có chỉ, chỉ mới dệt ra áo, khâu ra áo được. Còn bạc là tiền".

Sau khi chuẩn bị lễ cúng đầy đủ, chu đáo, mỗi gia đình có một người đại diện lên tham gia lễ cúng. Chỉ có đàn ông được tham gia, phụ nữ và khách không được có mặt.

Đường lên Hòn đá trắng. Mỗi lần lên đó, chỉ được cầu một điều duy nhất

Trăm lẻ một chuyện thiêng bên Hòn đá trắng

Từ nhiều đời nay, bà con người Hà Nhì đã lưu truyền nhiều câu chuyện có vẻ huyền hoặc xung quanh Thần đá trắng. Nếu được đến thăm Hòn đá Trắng và cầu nguyện điều may mắn từ Thần đá trắng, bạn hãy nhớ điều này: mỗi lần lên đó, bạn chỉ được cầu một điều duy nhất, như cách người Hà Nhì vẫn thực hiện quy ước này, vì tin rằng hòn đá không muốn cho con người  tham lam!

Những câu chuyện về tính thiêng của Hòn đá trắng đã thu hút rất nhiều khách đến tham quan. Đường đi mặc dù xa xôi, nhưng khách đến đây ngày một đông hơn. Ông Chu Xế Lù khoe: "Có thời điểm mấy chục xe máy, xe ô tô từ Hà Nội lên đây thăm Hòn đá trắng, đông lắm, có khi lên tới vài trăm người".

Bà con ở đây kể rằng: Mỗi mùa xuân đến, rất nhiều đàn bướm trắng bay về chao lượn xung quanh hòn đá thiêng. Loài bướm này cũng có đặc điểm rất là lạ, bà con thường gọi là bướm biết giữ mình hay bướm thủy chung. Những con bướm cái trong đời chỉ duy nhất có một lần gần gũi với con bướm đực, rồi khép cánh giữ mình, khước từ sự chú ý của những con bướm đa tình khác.

Người Hà Nhì còn nhớ, trước đây ở phía giữa khối đá Ông già Đá trắng còn có một hòn đá sáng như ngọc, được coi là đôi mắt của ông. Thời Pháp thuộc, đám lính lê dương tuần tra biên giới qua đây đã khoét mất đôi mắt của vị thần đá trắng, nhằm xóa bỏ vùng đất thiêng này của người Hà Nhì. Nghe đâu tên lính lê dương kia đã chết bất đắc kì tử khi chưa kịp xuống núi. Sau lần đó, đám lính thực dân kia không dám xâm phạm đến ông già đá trắng nữa.  Giờ đây ở giữa thân tượng đá hiện còn một hố bị lõm sâu.

Hồng Nhung/VOV4