Tiên phong trồng sả ở Ea Tir 

Với khoảng 5 ha sả cùng gần 10 ha cà phê, tiêu, cao su, mỗi năm, thu nhập của gia đình anh Mông Văn Mậu lên tới 600 triệu đồng. Cơ ngơi bề thế rộng gần 300 mét vuông của anh Mậu trông không khác một hợp tác xã thu nhỏ với đầy đủ nhà xưởng, máy móc:

- Lúc ở Tuyên Quang thì tôi đã trồng và sống bằng thu nhập từ dầu sả cũng được 5-6 năm. Tôi vào đây nhưng vẫn liên lạc với mối dầu đều đều. Giá dầu sả thì chỉ có tăng lên chứ không bao giờ tụt xuống. Đầu tiên là 15.000/kg, sau đó lên đến 50-60 nghìn và mức cao nhất là được 90.000 đ/kg. Thấy giá như vậy thì mới rủ mấy anh em cùng làm.

Anh Mông Văn Mậu, 49 tuổi, là người Nùng gốc ở huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng. Năm 1978, gia đình anh chuyển về sống tại huyện  Sơn Dương, Tuyên Quang. Theo lời kể của anh, tại đây, kinh tế gia đình anh đã phát triển nhất nhì thôn với mô hình trồng sả. Tuy nhiên, khi địa phương có chính sách vận động người dân trồng keo, trồng mía phục vụ nhà máy, gia đình mất nguồn cung cấp dầu sả, cuộc sống bắt đầu khó khăn. Vậy là anh Mậu quyết định chuyển vào Tây Nguyên định cư. Đến quê hương mới, ban đầu, anh Mậu cũng loay hoay trồng thử nghiệm nhiều giống cây trồng truyền thống của địa phương nhưng đều không hiệu quả. Sau nhiều năm nghiên cứu, nhận thấy thổ nhưỡng ở Ea Tir, Ea H'leo, Đắc Lắc, thích hợp để trồng sả, anh Mậu vận động một số bà con trong thôn quay ra Tuyên Quang lấy giống sả về trồng.

Mô hình trồng sả.  Ảnh: baomoi.com

Anh Lương Kim Đằng, dân tộc Nùng, một trong những người đầu tiên tham gia trồng sả cùng anh Mậu, nói: “Mới đầu cũng thấy mạo hiểm, nhưng thấy anh Mậu dám làm thì bọn em cũng sẵn sàng làm. Mấy anh em cùng nhau làm sả. Mới đầu thì giống anh ấy lấy vào, mỗi nhà trồng được khoảng 2 sào thôi. Với diện tích bây giờ thì em đã nhân được 4 ha rồi. 40 – 45 ngày là được cắt một lần, so với cà phê, có khi còn hơn vì tưới tắm của nó là không có, phân gio là không phải bỏ nhiều. Với giá cà phê như bây giờ thì nó đạt hơn cà phê. Thứ 3 là các loại thuốc có phải xịt đâu”.

Những ngày đầu trồng thử nghiệm, diện tích sả còn ít, bà con chưa đủ kinh phí thuê nhân công, anh Mậu đứng ra tổ chức cho mọi người hoạt động theo cách thức đổi công, nay làm nhà này, mai làm nhà khác. Năm 2013, anh vận động hùn vốn xây lò chưng cất tinh dầu, đồng thời bao tiêu toàn bộ sản phẩm của bà con.

Ông Phùng Văn Thanh, Phó chủ tịch UBND xã Ea Tir, đánh giá: “Những việc làm của anh Mông Văn Mậu không chỉ đem lại cho địa phương một loại cây trồng có hiệu quả, mà còn góp phần giúp xã thực hiện tiêu chí thứ 13 trong bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới là mỗi xã có một tổ hợp tác hoạt động hiệu quả. Về đây sống gần 20 năm nay, anh ấy cũng chọn nhiều loại cây trồng truyền thống như cà phê, điều, tiêu, cao su… hầu như cả vùng đất này không hợp cây đó. Cho nên, anh mới quyết định đem sả về trồng thí nghiệm. Từ năm 2013 thì manh nha hoạt động theo mô hình hợp tác rồi. UBND xã rất kỳ vọng vào tổ hợp tác này với hướng là sẽ tiếp tục giúp đỡ tổ hợp tác phát triển theo mô hình HTX kiểu mới, mở rộng thành viên cũng như là mở rộng diện tích”.

Tinh dầu sả chưa từng xuống giá

Từ thành công của anh Mậu và tổ hợp tác chưng cất tinh dầu sả Tân Trào, nhiều gia đình trong xã Ea Tir cũng học theo. Tới nay, tổ hợp tác đã kết nạp được trên 40 thành viên thuộc 2 xã Ea Tir và Ea Khanh. Bà con ở nhiều địa phương lân cận cũng tìm đến tổ hợp tác đặt mua giống. Hiện, UBND xã Ea Tir đang định hướng phát triển tổ hợp tác lên thành hợp tác xã, đồng thời tìm cách nâng cao giá trị sản phẩm cùng đầu ra ổn định hơn cho cây sả.

Sả cho thu hoạch hằng tháng. Ảnh: baomoi.com

Ea Tir là một trong những xã khó khăn của huyện Ea H’leo, tỉnh Đắc Lắc. Do địa hình dốc nên sau mỗi mùa mưa, đất đai bị rửa trôi, càng thêm bạc màu. Trong khoảng 10 ngàn hec ta đất tự nhiên của xã thì có tới gần 6 ngàn hecta đất cằn sỏi đá, không phù hợp với các loại cây như tiêu, điều, cà phê, thậm chí cả cao su. Mặt khác, đời sống bà con khó khăn, nên nhiều gia đình cũng không đủ điều kiện đầu tư cho các loại cây công nghiệp này. Tuy nhiên, đất sỏi đá lại thích hợp cho cây sả phát triển, mức đầu tư thấp, cho thu nhập nhanh. Những hộ có sẵn diện tích trồng cà phê, tiêu cũng có thể trồng xen sả khi cây chưa khép tán, lấy ngắn nuôi dài, đem lại lợi ích kinh tế cao.

Ông Vương Văn Lực, Chủ tịch hội nông dân xã Ea Tir, so sánh: “1 ha sả thì nấu được 3 nồi và mỗi nồi bình quân được 13 lít. Mỗi lít bán được 270. 000 và 40 ngày cắt một lần thì thu nhập bình quân, mỗi ha mỗi tháng là từ 4,5-5 triệu sau khi trừ đi hết chi phí. Trồng cây sả chỉ thua cây tiêu thôi, mà dễ trồng, không phải đầu tư gì. Từ lúc trồng mới đến thu hoach là 4 tháng thì mình cắt. Sau 4 tháng là cứ 40 ngày là cắt một lần. 1 tháng cắt được nhưng để 40 ngày thì độ dầu của nó đảm bảo chất lượng. Như kiểu nói của bà con ở đây là tháng nào cũng có lương”.

Hiện, tại xã Ea Tir, tổng diện tích trồng sả đã lên tới gần 100 ha. Vừa qua, Binh đoàn 15 đóng quân tại đây đã ký hợp đồng mua 60 tấn giống sả từ tổ hợp tác của anh Mậu. Bà con ở các huyện như Ea Súp, Chư M’gar cũng tới đặt vấn đề phát triển cây sả. Theo anh Mông Văn Mậu, nhu cầu tinh dầu sả trên thị trường rất cao. Từ lúc làm, anh chưa bao giờ bị ế hàng.

Theo ông Phùng Văn Thanh, mức giá từ 250 – 270 ngàn đồng/lít tinh dầu vẫn còn thấp, do sản phẩm của bà con còn qua trung gian là thương lái. Nếu sản phẩm này được đăng ký thương hiệu, được liên kết thì giá sẽ được nâng lên đáng kể.

Trong điều kiện hạn hán kéo dài trong những năm gần đây ở Tây Nguyên, sả là một trong những loại cây công nghiệp phù hợp, dễ trồng và đem lại hiệu quả kinh tế cao. Đặc biệt, ở những địa phương đất cằn khó khăn như Ea  Tir, nếu được quan tâm phát triển đúng mức, cây sả có tiềm năng trở thành một trong những loại cây chủ lực để người dân thoát nghèo và làm giàu.

Hoàng Minh/VOV4