Dựa vào kích thước và công năng sử dụng, có thể chia dao của người Cống làm 2 loại. Dao nhỏ (gọi là mịa ăng i) chuyên để khai thác các loại cây nhỏ như tre, nứa, dây rừng - là thứ công cụ gắn liền với phụ nữ và trẻ em ở lứa tuổi thiếu niên. Dao to (gọi là mịa ăng bợ) thường dùng để chặt các cây gỗ lớn dùng làm cột nhà, xà nhà… Do tính chất nặng nhọc và nguy hiểm của công việc, chỉ những người đàn ông trưởng thành mới được sử dụng loại dao to này.

Những người đàn ông dân tộc Cống thường chăm chút cho con dao của mình bằng cách đẽo các hoa văn lên chuôi và bao dao.

Con dao có vai trò quan trọng trong đời sống người Cống. Ảnh: baomoi.com

Với cư dân du canh du cư nói chung, bà con ít chú trọng chăm chút để làm đẹp cho con dao. Nhưng người Cống lại có những con dao được chạm khắc, thậm chí là nạm cả bạc lên chuôi, vỏ dao. Hoa văn chủ đạo là hình rồng cách điệu, là con vật thiêng của cư dân nông nghiệp lúa nước.

Người Cống có tục ở rể để trả công sinh thành dưỡng dục cho bố mẹ vợ. Từ ngày đầu tiên đi ở rể, người con trai nhất thiết phải đem theo một con dao để làm công cụ lao động cho bản thân. Nó được xem như biểu tượng khẳng định khả năng lao động, khả năng nuôi sống gia đình của chàng trai với gia đình nhà gái. Bởi vậy, những con dao lại càng được chăm chút.

Ngoài hình rồng cách điệu, người Cống còn gọt đẽo chuôi dao của mình theo nhiều hình thù đặc sắc khác  như sừng nai, mỏ chim đại bàng… Bên cạnh mục đích làm đẹp, hoa văn trên chuôi dao còn có tác dụng giữ cho tay cầm dao chắc hơn, đồng thời thể hiện dấu ấn cá nhân và tính sở hữu của chủ nhân con dao. Tuy nhiên, đến nay, việc chạm khắc trên chuôi và bao dao của người Cống đã mai một.

Cũng do tính chất nguy hiểm của công việc mà những người đàn ông, trước khi lên rừng chặt cây hay đi phát nương, có lúc còn phải làm lễ cúng vía cho dao. Trong cuốn “Văn hóa dân gian người Cống tỉnh Điện Biên”, nhóm tác giả nghiên cứu thuật lại: Trong lễ cúng vía cho dụng cụ, người ta đan 2 cái ta leo (mảnh phên tre đan lỏng), cắm ở giữa sân nhà, đặt con dao, áo của chủ nhà và thắp một cây nến vào khoảng giữa hai cái ta leo ấy. Sau đó, chủ nhà hay thầy cúng sẽ khấn đại ý cầu cho chủ nhà vào rừng chặt cây không bị tai nạn, không bị dao chặt nhầm vào chân tay, chặt được cây nào tốt cây ấy.

Hoàng Minh/VOV4