Theo nghệ nhân then Lưu Xuân Lai (dân tộc Tày, ở Định Hóa, Thái Nguyên), trước khi làm then, gia chủ cần chọn ngày tốt để tiến hành nghi lễ. Đồ lễ buộc phải có con gà trống, con vịt, hoa chuối và bẹ chuối:

“Để làm một cái lẩu then phải có hoa chuối, để qua sông qua biển lấy bẹ chuối làm thuyền. Gà sống để đi đường, đưa gà sang gặp mặt trời, mặt trời sáng lên mới thấy đường lên thiên đường được".

Thành phần tham dự nghi lễ, ngoài thầy Then hay thầy Pựt, có thêm phụ đồng, thường là con nuôi của Then (những người nhờ Then cúng cho khỏi bệnh). Họ ngồi gần thầy Then, thay quần áo, phục vụ Then chuẩn bị các lễ như thắp hương, rót rượu và đỡ Then khi đồng thăng.

Lẩu Then của người Tày. Ảnh: baomoi.com

Khi cúng cho một gia đình có người ốm, thì các bước thực hiện phải tuân thủ theo đúng quy trình, như trình báo Ngọc Hoàng, trình báo thần linh, tổ tiên.. Phải sử dụng hình thức “tén”, tức là xem quẻ âm dương.

"Cúng cho người ốm đau thì 7h tối hôm nay cúng thì đến sáng mai mới xong. Còn những gia đình tháng giêng tháng hai cầu mát, cầu lộc cầu tài, thì cúng từ 7h chiều nay đến 5h mai mới xong. Bởi vì phải làm hết thủ tục cho vui vẻ đàng hoàng" - ông Lưu Xuân Lai nói.

Người Tày quan niệm khi ốm đau hay có dấu hiệu của bệnh tật là hồn vía bị lạc. Nếu hồn bị ma quỷ, bà mụ hoặc thần linh nào đó bắt đi thì phải tìm hướng và chuẩn bị vật hiến sinh để chuộc. Nếu không sẽ phải dùng âm binh để giải cứu. Không gian đi tìm hồn vía phụ thuộc vào bệnh nặng hay nhẹ. Bệnh nhẹ thì âm binh chỉ đi đến các quả núi, cánh rừng, con sông, con suối gần bản. Còn bệnh nặng phải đi đến vùng đất khác, nặng quá là phải lên đến Mường Trời, cúng các bà mụ, để bà mụ phù hộ trả lại hồn vía.

Ông Lai bảo: "Bà mụ này quản toàn bộ, cho người này khóc ban đêm hay cho người này đau bệnh chữa thuốc không khỏi. Cúng thì bà này đồng ý cho khỏi. Còn cầu phúc, cầu lộc, cầu tài là cúng để các cụ đường âm vui, rồi phù hộ độ trì cho con cháu làm ăn tốt lên".

Khi đã thực hiện các bước của nghi lễ từ trần gian lên đến thiên đình để cầu an, cầu khỏe mạnh, cầu lộc, cầu tài xong, thầy Then sẽ làm lễ thu quân. Lúc này các âm binh sẽ quay về tại điểm thầy cúng và được thầy Then mời ăn. Có mâm riêng, gà, rượu riêng.

Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và công nghệ, y học hiện đại đã giúp cho người dân giải quyết được nhiều vấn đề khó khăn trong cuộc sống, nên niềm tin vào thần thánh của họ cũng có sự thay đổi. Các nghi lễ chữa bệnh của người Tày, giờ đây chỉ được tổ chức khi người bệnh đã rất nặng, không còn hy vọng chữa chạy, buộc người ta phải tìm đến với giải pháp tâm linh, để cả người bệnh và gia đình được an lòng.

Việt Phú/VOV4