Gàr dơ̆ sàu tơl phan sa tơl pràn ai kơnòm dềt sơnam ơdŭ bơh sơnrờp in

VOV4.K’Ho- Ơ làng bol mờ ală bơyô! Dơ̆ sàu tàm hìu bơsram ờ mìng là dùl bơnah tàm ală broă lơh bơh hìu bơsram dê mờ gam là jơnau gơrềng tus pràn kơldang, bồ tơngoh ngăc ngar, să bồ kơnòm bơsram dê. Ngan tài bè hơ̆, bal mờ broă lơh bơto bơsram, broă gàr bơta niam dơ̆ sàu ai ală oh dềt in là dùl kơnòl broă kwơmàng ngan, is ồn là tàm ală hìu bơsram ơm sa ngai, ơm sa bĭc tơn tàm hìu bơsram. Tơnơ̆ do là jơnau yal wơl bơh mpồl cau cih jơnau dê bè broă lơh tơrlòng lài dơ̆ sàu tàm hìu bơsram tàm hìu bơsram mầm non sơnah ƀòn Thành Nhất, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk.

Bi L.T.L ơm tàm gah 6, sơnah ƀòn Thành Nhất, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột geh kòn gam bơsram tàm hìu bơsram mầm non Thành Nhất, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột. Kung bè uă mè bèp ndai sơl, bi L sền gròi ngan tus dơ̆ sàu tàm hìu bơsram kòn dê, sùm kơ̆p kờñ kòn geh sàu bơkah, tơl phan sa tơl pràn nàng geh pràn kơldang, nùs nhơm bơsram mờ chờ hờp nhơl. Jăt bi L, bi ai lơh niam nùs ngan tŭ hìu bơsram rơcăng măt phan sa dơ̆ sàu pah ngai mờ tĕp loh làng ờ ndơ̆p mpồn tềng kƀàng yal. Pah dơ̆ sàu ndrờm gàr geh tơl ală bơta phan sa mờ tam gơl phan sa gơ in dipal sơnam kòn dềt dê. Mè bèp kung gơtùi tus hờ hìu ƀềp hìu bơsram dê nàng jăt sền ală broă trŭ sa. Bi L.T.L yal: “Añ geh kòn bơsram tàm hìu bơsram do gŏ ală pơgru sền gròi tus bơta bơsram sră kung bè pràn kơldang ală sau dê, dơ̆ sàu hìu bơsram sền gròi bơta kwơ phan sa tơl pràn, sàng goh niam phan sa. Hìu bơsram neh tam is biăp ờ ngui phơng hoá họk sàng goh nàng drơng ai ală kòn in. Mờ hìu bơsram kung gam bơto tai ală jơnau bơsram nàng ală oh in gĭt tai bè ală bơta biăp sa”.

Hìu bơsram mầm non Thành Nhất, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột tŭ do geh rlau 340 nă kơnòm bơsram gam bơsram jăt gah ơm sa ngai tàm hìu bơsram, hơ̆ là ală oh sàu mờ bĭc klo ngai tàm hìu bơsram. Gĭt nền geh gơnoar broă dờng màng ngan bơh broă sền gàr, ròng siam tề lam mờ bơto bơtê kơnòm bơsram ơdŭ bơh sơnrờp, Mpồl Kwang ătbồ hìu bơsram sền gròi ngan tus broă bơtàu tơngguh să jan ai ală oh in, is ồn là broă sàu sa phan sa tơl pràn. Tài bơh tàm sơnam do, bơta kwơmàng ngan rlau jơh là ală kòn sàu sa bơkah, bĭc lơhă nàng bơtàu tơngguh să jan mờ bồ tơngoh. Nàng dơ̆ sào bơkah, uă phan sa tơl pràn, gàr niam sàng goh phan sa, Mpồl Kwang ătbồ hìu bơsram sùm sền, jăt sền nền nòn ngan jơh ală broă bơh dờp phan sa, rơcăng trŭ gơm, trŭ gơm, tam pà dơ̆ sàu ai kơnòm bơsram in. Hìu bơsram sền ngăc tus broă rơcăng ală bơta phan sa, tàm pơnring phan sa tơl pràn tàm pah dơ̆ sàu. Măt phan sa geh lơh jăt tơl poh, ai lài săc rwah ală bơta biăp, bùm, plai chi jăt kàl nàng gàr bơta ris pa, sàng goh. Is ồn, măt phan sa geh lơh jăt broă lơh tơrlòng lài kuơ̆ phan sa tơl pràn ai kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam in (broă lơh tơrlòng lài yal phan sa tơl pràn bè phan sa mờ khà phan sa kờp bal lời ai tơl mpồl cau in) bơh Anih kơlôi sơnơng Phan sa tơl pràn- Ƀộ Lơh sơnơm dê. Ùr pơgru Trương Thị Bình, Phó Kwang ătbồ Hìu bơsram Mầm non Thành Nhất, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà gĭt: “Pal sàu bè lơi, sàu bè pơ nàng ai să jan ală sau dê in dờng pràn dùl bă is gơ dê mờ dờng pràn ring bal, bơnĕ bơnài hơ̆ là jơnau kờñ dŭt ndơl bơh hìu bơsram dê. Bơh broă rơcăng bơnah phan sa pal gàr tơl phan sa tơl pràn, tàm pơnring mờ dipal tus bơnah săc rwah phan sa kung pal pa ris. Phan sa pal geh kơldung, muh măt, geh mpồl tăc phan sa loh làng. Lam lơh dơ̆ sàu ai ală kòn in sàu mờ nùs nhơm niam bơnĕ chờ hờp chờ hờn”.

Jăt ală cau gĭt wă jrô phan sa tơl pràn, broă sàu sa tơl pràn ai kòn dềt in tàm hìu bơsram mầm non pal geh lơh jăt gàr geh jăt jơnau kờñ bơto sồr. Mờ kơnòm dềt mầm non, jơnau kờñ bè năng lượng jăt jơnau sồr kờp bal pơgăp bơh 1.230 kcal tus 1.320 kcal tàm dùl ngai. Khà phan ƀòk sơdàng geh tus 52% tus 60%, phan đạm geh tus pơgăp 13% tus 20%, phan lơmă geh tus pơgăp bơh 25% tus 35% kờp jơh năng lượng bơnah phan sa. Măt phan sa dơ̆ sàu tàm hìu bơsram kờñ pal gàr tơl rơ̆ ru phan sa. Trŭ gơ, geh phan chàng, phan sa bơtiết, phan sa biăp dà, phan sa lồi dŭt dơ̆ sàu, pal geh êt ngan rlau jơh bơh rlau 10 bơta phan sa krơi is, geh êt ngan rlau jơh bơh 5 tàm 8 mpồl phan sa jăt jơnau sồr bơh Mpồl Lơh sơnơm Dunia dê, tàm hơ̆ mpồl phan lơmă là pal geh, tàm hơ̆ geh: mpồl phan sa uă phan đạm (puăc, ka, phan tàm dà ròng, tăp, khuah rbài ală bơta…), phan lơmă (zờu sa, tơngi), phan ƀòk sơdàng (piang, ƀung mi, phờh, ƀung…), biăp, plai chi, dà toh.

Bal mờ bơta sàu sa phan sa tơl pràn dipal, broă pơgồp bal ơ wañ să jan ai kơnòm dềt in kung geh hìu bơsram is ồn sền gròi ngan. Ală broă lơh tàp pràn să jan geh lơh tàm uă tŭ bè tàp pràn să jan drim, broă lơh bơsram, chờ hờp nhơl, is ồn là broă lơh hờ bơdìh trồ. Hìu bơsram neh lơh jăt tơngume “Broă lơh bơyai lơh dơ̆ sàu tàm hìu bơsram pơgồp bal mờ tơngguh tai broă lơh tàp pràn să jan ai kơnòm dềt in, kơnòm bơsram in tàm ală anih bơto bơtê ơdŭ bơh sơnrờp mờ kâp dùl” bơh Ƀộ Bơto bơtê mờ Bơsram dê lam lơh jăt. Jăt jơnau bơto sồr bơh Mpồl Lơh sơnơm Dunia dê, kơnòm dềt pal geh ai tơl bơta nàng tơnguh tai ală broă lơh tàp pràn să jan êt ngan là bơh 60 phuk pah ngai, gơtùi tam pà lơh uă dơ̆, pah dơ̆ êt ngan là bơh rlau 10 phuk mờ bơta pơgồp bal đah broă lơh bơta mhar di mơ mờ bơta mhar pràn dipal sơnam deh, ùr klau mờ ală tŭ tơngai dờng să jan dê mờ ơ wañ să.

Ờ mìng lam lơh niam broă lơh ơm sa ngai tàm hìu bơsram lơm, ală pơgru bơh hìu bơsram dê gam mblàng yal, bơto pơlam mè bèp kơnòm bơsram in broă chài trŭ gơm phan sa ai kòn dềt in tàm hìu, tam gơl ală bơta phan sa krơi mờ phan sa tàm hìu bơsram nàng lơh gơlik bơta gơdan ai ală oh dềt in tŭ sàu jăt bơta pal jăt rơ̆ ru phan sa; pơgồp bal mờ hìu bơsram tàm broă bơto bơtê phan sa tơl pràn tàm hìu mờ lơh gơlik ai kòn dềt in bơta mờng sàu sa pràn kơldang, ờ gŏ di sàu jơla ir tơnơ̆ 8 jiơ mang; ờ huan ngui phan sa, dà hùc uă sơdàng mờ boh.

Is ồn, mè bèp ờ gŏ di khăt gơboh is bơtơl ală vi cất mờ pal lùp jơnau đơs ƀák sìh mìng gah phan sa tơl pràn dê. Ƀak sìh mìng gah I mò Phạm Thị Kim Quế, Lam bồ Gah Dơlam bơtờp, Hìu sơnơm uă gah ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk bơto sồr: “Đơs ngan geh dùl broă sàu sa wil tơl ală mpồl phan pah ngai neh lơh geh tơl jơnau kờñ dờng pràn kòn dềt dê rao. Broă bơtơl tai ală bơta phan sa bơtơl tai bè can xi, kẽm, sắt…ai kòn in den kờñ pal bơtơl jăt dơ̆ mờ ờ gŏ di ngui sùm. Dilah kơng kơn jơ̆, bơta jơnhoa bơh kòn dềt dê neh jơnhoa di mờ sơnam deh rao den broă bơyơl tai ală bơta phan sa bơtơl tai là ờ kwơ, tài bơh dilah bơtơl jơngkah den să jan kung gơ pơrdô is sơl. Bè hơ̆ là pơhì pơhà. Tŭ kờñ ngui phan sa bơtơl tai den mè bèp pal lùp jơnau đơs bơh ală ƀak sìh mìng gah do dê tài bơh tơl nă kòn dềt, tơl sơnam deh geh tai jơnau kờñ bè phan sa tơl pràn krơi is”.

Dilah hìu bơsram lơh niam broă rơcăng broă sàu sa tơl pràn dipal, pơgồp bal mờ ơ wañ să jan tàp pràn să jan dipal, mơkung sền gròi broă lơh bơto bơtê phan sa tơl pràn ai kơnòm bơsram in tàm hìu bơsram rơ̆p lơh gơs bơta mờng sàu sa jak chài, bơh hơ̆ pơgồp bơnah tơngguh uă pràn kơldang, să jan, bồ tơngoh ngăc ngar ai rơnàng kơnòm dềt in.

Broă lơh pơlam khà phan sa pal geh ai kơnòm dềt tàm sơnam mầm non in

Broă lơh pơlam khà phan sa pal geh là broă lơh yal tơnggit bè phan sa mờ khà phan sa kờp bal ai tơl mpồl cau in geh Viện Phan sa tơl pràn - Ƀộ Lơh sơnơm pơlam tơl nă cau pal lơh jat tŭ ñô sa nàng gàr bơta dờng pràn să jan bơnĕ bơnài, rơcang lài pleh kòp jê. Jat tàm broă lơh pơlam khà phan sa pal geh ai kơnòm dềt tàm sơnam mầm non in, mè bèp gơtùi rơcang broă ñô sa ring bal, dipal kòn dềt in. Nàng git loh rlau tai bè bơta do, cau cih jơnau do neh geh dơ̆ lùp ƀák sìh mìng gah 1 mò Vi Thị Huệ– lam bồ khoa phan sa tơl pràn, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk bè bơta do :

Niam să ƀák sìh, dan ƀák sìh pà git phan sa tơl pràn ai kơnòm dềt sơnam mầm non in jat broă lơh pơlam khà phan sa pal geh geh wă bè lơi ơ ƀák sìh?

Bák sìh Vi Thị Huệ : Nàng rơcang bơnah phan sa dùl nă cau in bol he pal jat tàm bơta pal jat rơcang phan ñô sa jat broă lơh khà phan sa pal geh dipal. Tàm do, bol he gam đơs tus kơnòm dềt sơnam mầm non, hơ̆ là kơnòm dềt bơh bơh 3 tus 5 sơnam. Bè hơ̆ den rơcang lài phan sa kơnòm dềt in tàm sơnam do pal gàr ală bơta bè tơnơ̆ do:

Lài ngan là bơ tơl năng lượng, pal ai kơnòm in sa wil tơl ală mpồl phan pal geh bè tiñ ƀòk, phan lơmă, đạm, cất xơ, khoáng cất mờ vitamin. Gàr kơnòm dềt geh tơl năng lượng ai broă lơh tàp pràn să jan mờ dờng pràn tơl làm, kơnòm mầm non pal geh bơh 1230 tus 1320 calo pah ngai.

Dơ̆ 2 là li la phan sa : Tàm tơl mpồl phan sa, pal ai kơnòm dềt in sa li la nàng tam gơl bơta kờñ sàu sa, dong kơnòm dềt sa bơkah mờ kung gàr tơl phan pràn să jan in.

Dơ̆ pe là rơcang lài phan sa jat bơta kờñ kơnòm dềt dê : Nàng kơnòm dềt kờñ sa, ngan là gơ wèt mờ kơnòm dềt ờ bài sa, ờ gơ dờp phan pràn, pal rơcang lài phan sa jat bơta kờñ kơnòm dềt dê. Trŭ gơm ală phan sa geh rùp să sền gơ lơh bơkah mat, rơ wah phan trŭ gơm jat kàl nàng phan sa in ris, bơkah, cèng uă bơta pràn geh kuơ.

Dơ̆ 4 là gàr kloh niam phan sa : Kung bè lơh jat bơta phan pràn să jan in bơh broă lơh khà phan sa pal geh dê, bol he pal sền gròi tus bơta kloh niam phan sa, ờ ngui phan sa neh jơh tơngai geh ngui, phan sa neh ờ diơng, phan sa ngui dà sơnơm… nàng pleh lơh gơbàn aniai tus pràn kơldang să jan kơnòm dềt dê in.

Mờ dut ndơl là pleh ală phan sa digơlan ờ gơtùi mờ kơnòm dềt : Bàr pe nă kơnòm dềt mầm non digơlan ờ gơtùi mờ ală bơta phan sa bè dàh toh, tap, ală bơta gar, phan dà lềng… Bè hơ̆ den tàng, tŭ ai kơnòm dềt sa dùl phan pa, pal sền nền nòn bơta gơ dờp kơnòm dềt dê nàng pleh ai kơnòm dềt in sa dơ̆ tơnơ̆. Pah tŭ ai kơnòm dềt lơh kwèng mờ dùl bơta phan sa pa den mìng ai kơnòm dềt sa dùl êt lơm gời.

Bè broă sàu sa den pal sa bè lơi gơ in dipal, ơ ƀák sìh?

Ƀák sìh Vi Thị Huệ: "Broă bơ tơl phan pràn geh kuơ să jan in ai kơnòm dềt mẫu giáo in pal jat tàm broă lơh pơlam khà phan sa pal geh ai kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam in bè bol he neh đơs hơđang mờ pal lơh jat nền nòn. Broă lơh pơlam khà phan sa pal geh geh lơh jat broă lơh rùp kwơ̆ lơgar Ai Cập dê, hơđang brồc, hơ đơm den dờng, là rùp pơrya khà phan sa pal tơmut tàm să jan bơh dồ êt tus dimơ, uă. Gơ wèt mờ broă lơh pơlam khà phan sa pal geh dipal ai kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam in ; tềng cồng kim tự tháp là khà boh mờ sơdang, do là mpồl phan tĕ ờ huan ngui, hơ̆ là kung gam tĕ tàm phan sa, mơya mờ khà dồ êt, ai kơnòm dềt sa hơ đơm 15g sơdàng mờ hơ đơm 3g boh pah ngai. Cờn pơn jat tai là tơngi gam hòi là lipid, kơnòm dềt pal geh sa phan lơmă pah ngai nàng dong kờl plai nùs mờ tơnguh bơta pràn tơnoh in. Bulah bè hơ̆, mìng ai kơnòm dềt in sa phan lơmă niam, bơta do rơp ai năng lượng mờ dong să jan ƀuơn gơ dờp vitamin mờ khoáng cất rlau. Bàr pe bơta phan lơmă pal ai kòn dềt in sa là ka dà lềng, plai tơngoh so, zờu oliu, zờu gar sơbê, zờu hướng zương… Kơnòm dềt tàm sơnam do pal ai sa mờr 5 đơn bị phan lơmă pah ngai, ndrờm mờ mờr 5g tơngi mờ 6g ƀơ. Cờn pơn jat tai là Protein, gam hòi là đạm, geh uă tàm ală bơta phan sa bè poac, ka, tap mờ dà toh. Mpồl cất đạm geh : đạm chi che (geh ală bơta gar, tơngi chi che, plai ƀơ) mờ đạm phan kis (poac, ka, tap, ka ti, tàm). Tàm hơ̆ kơnòm dềt pal ai sa uă đạm chi che. Gơ wèt mờ kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam, cất đạm geh kuơ dong kơnòm dềt dờng pràn bồ tơngoh mờ să jan. Pah ngai, kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam pal sa pơgap 3,5 đơn vị cất đạm, tơl đơn vị geh pơgap bơh 40 tus 50g tap mờ poac iar mờ pơgap bơh 30 tus 35g ka, poac. Bulah đạm chi che niam pràn kơldang să jan in rlau mơya kung pal ai kơnòm dềt in sa đạm phan kis. Kơnòm dềt tàm sơnam do pal huc 4 đơn vị dà toh pah ngai mờ dùl đơn vị ndrờm mờ mờr 100ml dà toh ris, 100g dà toh sràt, 15g phomai. Cờn pơn jat tai là biap, kơnuh, plai chi bơ tơl vitamin mờ khoáng cất, kơnòm mầm non pal sa pơgap 4 đơn vị biap pah ngai, geh 2 đơn vị biap, kơnuh, plai mờ 2 đơn vị plai cih (1 đơn vị mờr 80g). Cờn pơn jat tai là phan sa geh gar, do là mpồl phan sa kuơmàng dơ̆ 2 tơnơ̆ dà dong tam gơl năng lượng ai kơnòm in lòt rê, ntoat, nhơl, kơnòm dềt pal sa bơh 5 tus 6 đơn vị phan sa geh gar pah ngai, mờ 1 mpồl den ndrờm mờ nggùl bơngàn piang (55g). Tàm ală bơta phan sa tiñ ƀòk, pal ai kơnòm dềt in sa piang, phờh, ƀañ bùñ… tài ờ mìng geh uă tiñ ƀòk mờ gam bơtơl tai uă phan pràn geh kuơ ndai. Pơn jat hơ̆ là dà mờ broă lơh tàp pràn să jan, kơnòm dềt bơh 3 tus 5 sơnam pal hùc 1,3 lít dà pah ngai, geh dà, dà toh mờ dà plai chi halà uă rlau tŭ trồ duh halà tŭ kơnòm dềt ntoat, nhơl uă. Bulah bè hơ̆, bañ ai kơnòm dềt hùc dà toh mờ dà plai chi ala dà sàng. Kơnòm dềt pal geh ntoat, nhơl, bic tơl. Ală broă lơh tàp pràn să jan kơnòm dềt tàm khà dimơ lơm gời, bơh 60 phuk pah ngai, geh lòt jơng, ntoat, nhơl che, ală bơta nhơl ntoat ting, nhơl coh plai, re dà, coh rơndeh…

- Ơi, dan ưn ngài ƀák sìh neh pơlam tơngume do!

Viết bình luận