Amai L.T.L ti êpul 6, ƀuôn hgŭm Thành Nhất, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt mâo anôk dôk hriăm ti sang hră hđeh điêt Thành Nhất, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt. Ăt msĕ hŏng lu phung amĭ ama mkăn, Amai L uêñ mĭn êdi kơ klei huă ƀơ̆ng anak ti sang hră, čiăng nanao anak dưi huă jăk, djăp mta jăk kơ asei mlei čiăng mâo klei suaih pral, mâi ai tiê hriăm leh anăn hlăp lêñ. Hluê si Amai L, amai hơĭt ai tiê êjai sang hră mkŏ mjing klei huă ƀơ̆ng grăp hruê leh anăn mblir ti jưng jŭ hâo hưn. Grăp mmông huă ƀơ̆ng dưi rơ̆ng djăp dŭm mta leh anăn bi mlih mta mnơ̆ng ƀơ̆ng găl guôp hŏng ênuk thŭn hđeh. Phung amĭ ama ăt dưi nao truh ti sang tŭk knă mơ̆ng sang hră čiăng ktuê dlăng klei tŭk knă. Amai L.T.L brei thâo:

Kâo mâo anak hriăm ti sang hră anei ƀuh phung nai uêñ mĭn kơ klei găl hriăm leh anăn klei suaih pral phung hđeh, klei huă ƀơ̆ng hlăm sang hră ăt bi mâo djăp mta jăk, klei doh êƀăt. Sang hră ăt pla djam doh čiăng tŭk knă kơ phung hđeh. Mbĭt anăn sang hră lŏ mtô thiăm dŭm klei hriăm čiăng kơ phung hđeh thâo kơ dŭm mta djam mtah.

Sang hră hđeh điêt Thành Nhất, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt ară anei mâo êbeh 340 čô hđeh sang hră dôk hriăm, huă ti sang hră, jing phung hđeh huă leh anăn mdei yang hruê ti sang hră. Bi klă bruă klam yuôm bhăn mơ̆ng bruă kriê dlăng, rông ba leh anăn mtô mjuăt hđeh điêt, êpul khua kiă kriê sang hră uêñ mĭn kơ bruă mđĭ kyar asei mlei kơ phung hđeh, boh nik jing mta jăk kơ asei mlei. Kyuadah hlăm ênuk thŭn anei, klei yuôm bhăn hĭn jing phung hđeh huă ƀơ̆ng jăk, pĭt jăk čiăng đĭ kyar asei leh leh anăn klei thâo mĭn. Čiăng mâo mmông huă jăk, djăp mta jăk, doh êƀăt, êpul khua kiă kriê sang hră jêñ jêñ ktuê dlăng kjăp dŭm mta bruă mă mơ̆ng mă mnơ̆ng ƀơ̆ng, mkra mjing, tŭk knă, mbha mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ hđeh. Sang hră ăt mđing kơ bruă dăp mnơ̆ng ƀơ̆ng grăp hruê, bi kna mta jăk grăp mmông huă. Grăp hruê kăm ruah dŭm mta djam mtam, boh kroh hluê yan čiăng kơ klei mtah, doh êƀăt. Boh nik, klei huă ƀơ̆ng dưi hluê klei bi hmô gơ̆ng mta jăk kơ asei mlei kơ hđeh mơ̆ng 3 – 5 thŭn (Klei bi hmô mta jăk kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng leh anăn hnơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng kah knar kơ grăp êpul mnuih) Mơ̆ng anôk bruă mtă jăk asei mlei – Phŭn bruă mdrao mgŭn. Nao Trương Thị Bình- k’iăng khua kiă kriê sang hră hđeh điêt Thành Nhất, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak brei thâo:

Si răng ƀơ̆ng. ya dŏ srăng ƀơ̆ng kơ kơ asei mlei phung hđeh đĭ hruê jăk leh anăn đĭ hriê bi kna, anăn jing mta kñăm knhal tuč mơ̆ng sang hră. Mơ̆ng bruă ruah mnơ̆ng ƀơ̆ng huăn čiăng bi mâo djăp mta mta jăk, bi kna leh anăn găl guôp truh kơ klei ruah mnơ̆ng mtah leh anăn doh êƀăt. Mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo hruh, anăn knăl, mâo anôk bruă mkăp brei mnơ̆ng ƀơ̆ng huă klă nik. Mkŏ mjing klei huă ƀơ̆ng kơ phung hđeh hŏng klei hơĭt leh anăn hơ̆k mơak”.

Hluê si phung thơ̆ng kơ bruă mta jăk kơ asei mlei, hnơ̆ng mta jăk kơ phung hđeh ti sang hră hđeh điêt čiăng dưi ngă djŏ hŏng klei mtă. Hŏng phung hđeh điêt, čiăng kah knar mơ̆ng 1.230 kcal truh 1.320 kcal hlăm sa hruê. Hnơ̆ng mta kpŭn mmih mâo 52% -60%, mta đạm mâo hlăm brô 13% -20%, mta prăi mâo mơ̆ng 25% - 35% hlăm klei huă ƀơ̆ng. Klei huă ƀơ̆ng hlăm sang hră čiăng mâo klei lu jơr mnơ̆ng ƀơ̆ng. Mâo mbnơ̆ng đeh, msĭn, djam êa, mnơ̆ng ƀơ̆ng thiăm, čiăng mâo ƀiă êdi 10 mta mnơ̆ng ƀơ̆ng mdê mdê, mâo ƀiă êdi 5 hlăm 8 mta mnơ̆ng ƀơ̆ng hluê si klei mtă mơ̆ng Êpul bruă mdrao mgŭn tar rŏng lăn, hlăm anăn êpu mta prăi jing mâo djăp: êpul mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo mta đạn (kđeh čĭm, kan, hdang, êa ksâo, êtac êbai, mta prăi, mta mmuñ, djam mtam, boh kroh, êa ksâo).

Êngao kơ klei huă ƀơ̆ng găl guôp, bi mguôp hŏng klei kpư̆ hiu kơ phung hđeh ăt mâo sang hră uêñ mĭn. Dŭm mta klei mjuăt asei mlei dưi mkŏ mjing hlăm lu mmông mơ̆ng aguah, klei hriăm, klei hlăp lêñ, boh nik jing hlăp lêñ kơ wăl tač. Sang hră ngă mta phŭn “Bruă mkŏ mjing mmông huă hlăm sang hră bi mguôp hŏng mđĭ hĭn klei mjuăt asei mlei kơ phung hđeh điêt leh anăn hđeh gưl sa” mơ̆ng Phŭn bruă sang hră dưi ngă bruă. Hluê si klei mtă mơ̆ng Êpul bruă mdrao mgŭn tar rŏng lăn, phung hđeh čiăng dưi mkŏ mjing klei găl čiăng mđĭ hĭn klei mjuăt asei mlei ƀiă êdi 60 mnĭt grăp hruê, dưi mbha jing lu blư̆, grăp blư̆ ƀiă êdi 10 mnĭt hŏng klei bi mguôp lah wah hnơ̆ng kah knar leh anăn ktang găl guôp hŏng ênuk thŭn, êkei mniê leh anăn dŭm wưng đĭ kyar kơ asei mlei leh anăn mjuăt asei mlei.

Mâo djŏ knŏng ngă jăk klei huă ƀơ̆ng yang hruê, phung nai hlăm sang hră lŏ hâo hưn, mtô kơ amĭ ama klei tŭk knă huă ƀơ̆ng kơ phung hđeh êjai dôk ti sang, bi mlih dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng mdê hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng ti sang hră čiăng kơ phung hđeh mâo klei čiăng huă ƀơ̆ng , bi mguôp hŏng sang hră hlăm bruă bi mâo djăp mta mnơ̆ng jăk hlăm sang leh anăn brei kơ phung hđeh mâo klei mưn huă ƀơ̆ng jăk, amâo mâo huă êgao 8 mmông mmăt, đăm yua lu ôh mnơ̆ng ƀơ̆ng êa mñăm mâo lu sĭk leh anăn hra.

Boh nik, amĭ ama đăm duah bi mbŏ ôh dŭm vi chất ƀiădah srăng êmuh phung aê mdrao thơ̆ng kơ mta jăk kơ asei mlei. Aê mdrao chuyên khoa I Phạm Thị Kim Quế - khua anôk bruă Nội nhiễm,, Sang êa drao prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak mtă:

Êngao kơ mâo sa hră huă ƀơ̆ng djăp ênŭm dŭm mta jăk grăp hruê bi mâo djăp klei čiăng đĭ kyar mơ̆ng hđeh. Bruă lŏ mkăp brei thiăm dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo can xi, kẽm, sắt… kog anak čiăng bi mbŏ hŏng dưl amâo dưi ôh yua jêñ jêñ. Bi kơ knăng ktrŏ, boh dlông hđeh dưi mâo djăp hnơ̆ng čuăn truh kơ bruă bi mbŏ dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng jing amâo mâo čiăng êdi ôh, kyuadah êbeh đei asei mlei ăt bi kbiă mơh. Sơnăn jing liê mang. Êjai čiăng yua mnơ̆ng ƀơ̆ng bi ktrŏ amĭ ama srăng êmuh phung aêa mdrao thơ̆ng bruă kyua grăp čô hđeh, grăp ênuk thŭn mâo klei čiăng mdê mdê kơ mta jăk asei mlei mdê mdê.

Tơdah sang hră ngă jăk bruă mkŏ mjing klei huă ƀơ̆ng djăp mta jăk bi mguôp hŏng klei mjuăt asei mlei găl guôp, mbĭt anăn kñăm kơ bruă mtô bi hriăm klei huă ƀơ̆ng jăk kơ phung hđeh ti sang hră srăng mkŏ mjing klei mưng huă ƀơ̆ng jăk, kreh knhâo, mơ̆ng anăn đru mđĭ klei suaih pral, asei mlei, klei thâo mĭn kơ ênuk hđeh.

Gru hmô rup mnơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh sang hră gưl điêt

Gru hmô gơ̆ng rup bi hmô kơ hdră thiăm mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk jing gru hmô hưn mthâo kơ dŭm mta mnơ̆ng tŭ jăk lehanăn hnơ̆ng mnơ̆ng tŭ jăk srăng thiăm mbŏ kơ grăp čô hluê Knơ̆ng ksiêm hriăm Mnơ̆ng tŭ jăk – Phŭn bruă mdrao mgŭn mtă kơ grăp čô mđing hluê ngă hlăm mmông huă ƀơ̆ng, čiăng rơ̆ng klei đĭ prŏng, gang mkhư̆ klei ruă. Hluê hŏng gơ̆ng rup bi hmô kơ hdră thiăm mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk kơ phung hđeh gưl hđeh điêt, phung amĭ ama dưi bi mklă hdră ƀơ̆ng mnơ̆ng djŏ guôp, mâo ênŭm mnơ̆ng tŭ jăk. Čiăng thâo săng kơ klei anei, pô čih klei mrâo kơ kdrêč anei mâo leh klei bi blŭ hrăm hŏng Aê mdrao thơ̆ng kơ adŭ mdrao 1 Vi Thị Huệ - Khua Adŭ ksiêm dlăng mnơ̆ng tŭ jăk, Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar Dak Lak kơ klei anei.

- Si hnơ̆ng mnơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh sang hră gưl điêt hlue si gru hmô rup mnơ̆ng tŭ jăk ơ aê mdrao?

Aê mdrao Vi Thị Huệ: Čiăng mkŏ mjing hnư huă ƀơ̆ng kơ sa čô hđeh drei dlăng mơ̆ng klei bhiăn mkŏ mjing mnơ̆ng huă ƀơ̆ng hlue si rup mnơ̆ng tŭ jăk bi djŏ guôp. Tinei drei dôk lač kơ phung hđeh gưl sang hră điêt hĭn, jing hđeh mơ̆ng 3-5 thŭn. Snăn mkŏ mjing hră huă ƀơ̆ng kơ hđeh gưl thŭn anei brei rơ̆ng dŭm mta ti tluôn anei:

 Tal sa, mkăp djăp hnơ̆ng kơ hđeh msĕ si dŭm mta čiăng êdi leh anăn vitamin. Rơ̆ng kơ hđeh mâo djăp mnơ̆ng kơ asei mlei leh anăn đĭ kyar kluôm asei blei, phung đei brei mâo hlăm brô 1230 - 1320 calo/hruê.

Tal dua bi lu jơr mnơ̆ng huă ƀơ̆ng: Hlăm djăp êpul mnơ̆ng ƀơ̆ng brei kơ hđeh mâo lu jơr mnơ̆ng ƀơ̆ng čiăng bi mlih mnâo mnañ kơ hđeh huă ƀơ̆ng jăk hĭn rơ̆ng djăp mnơ̆ng tŭ jăk.

Tal tlâo jing čih anăn mnơ̆ng ƀơ̆ng hlue si klei hđeh khăp huă ƀơ̆ng: čiăng kơ gđeh khăp kơ klei huă ƀơ̆ng, boh nik hŏng hđeh alah huă, asei mlei amâo thâo djŏ hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng, snăn brei mkŏ mjing mnơ̆ng ƀơ̆ng hlue si klei hđeh khăp ƀơ̆ng. Mkra mjing djam tam lu mta, lu rup, ruah mnơ̆ng pioh tŭk knă hlue si yan čiăng kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk, lu mta mnơ̆ng jăk kơ hđeh.

Tal pă jing rơ̆ng klei doh êƀăt mnơ̆ng ƀơ̆ng: Ăt msĕ mơh hlue ngă djŏ klei dưi mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk hlue si ru mnơ̆ng tŭ jăk brei mbŏ kơ hđeh, brei drei mđing kơ klei doh êƀăt mnơ̆ng ƀơ̆ng, amâo yua ôh mnơ̆ng ƀơ̆ng jih leh wưng ba yua, jhat leh, mâo êa drao… čiăng ñĕ kơ klei amâo jăk kơ klei suaih pral phung hđeh.

 Leh anăn knhal tuč ăt ñĕ kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng srăng ba klei ruă kơ phung hđeh. Mâo đa đa hđeh amâo djŏ hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng, mâo klei bi ktal, bi bŏk leh ƀơ̆ng msĕ si êa ksâo, boh bip, dŭm mta asăr, kan hdang… Kyua anăn, tơdah hđeh ƀơ̆ng mta djam mrâo, brei ksiêm dlăng si klei mâo čiăng răng amâo lŏ brei ôh hđeh lŏ ƀơ̆ng tal êdei. Grăp blư̆ brei hđeh ƀơ̆ng bi mưng hŏng hnơ̆ng ƀiă đuč.

- Kơ hnơ̆ng ƀơ̆ng snăn brei ƀơ̆ng hŏng si hdră jing djŏ guôp ơ aê mdrao?

Aê mdrao Vi Thị Huệ:  Bruă mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh điêt brei dlăng mơ̆ng rup čih anăn mnơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh mơ̆ng 3-5 thŭn msĕ si drei mrâo lač leh, leh anăn brei ngă bi djŏ. Rup čih anăn mnơ̆ng tŭ jăk mâo mkŏ mjing hlue si rup tlâo kkiêng, mơ̆ng dlông điêt truh ti gŭprŏng, bi hmô kơ hnơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng kyua anăn ba hlăm asei mlei mơ̆ng ƀiă, man dưn leh anăn lu. Hŏng rup čih anăn mnơ̆ng tŭ jăk djŏ guôp kơ hđeh mơ̆ng 3-5 thŭn: ti čŏng rup jing hnơ̆ng ƀêñ hra leh anăn hra, anei jing êpul mnơ̆ng bi mƀăt brei yua ƀiă, jing ăt dưm hlăm mnơ̆ng ƀơ̆ng ƀiădah hŏng hnơ̆ng ƀiă, kơ hđeh ti gŭ 15g ƀêñ hra leh anăn ti gŭ 3g hra grăp hruê. Tal ti gŭ anăn jing êa prăi amâodah lŏ pia lipid, phung hđeh brei mkăp lipid grăp  hruê čiăng đru kơ kboh leh anăn mđĭ klei suaih kơ dlô. Khădah snăn, knŏng brei hđeh yua lipid amâo bi lŭk ôh, klei anei srăng mkăp djăpp hnơ̆ng leh anăn đru kơ hđeh ênưih djăp vitamin leh anăn mnơ̆ng tŭ jăk hĭn. Đa đa mta lipid brei hđeg yua jing: kan êa ksĭ, boh dlik, êa prăi ôlive, êa prăi asăr djam bei, êa prăi mnga yang hruê…

Hđeh gưl thŭn anei brei mkăp hlăm brô 5 hnơ̆ng lipid grăp hruê bi knar hŏng hlăm brô 5g êa prăi amâodah prăi leh anăn 6g ƀơr. Tal ti gŭ anăn jing Protein, amâodah lŏ pia jing mta đạm: mâo đạm mơ̆ng djam tam, boh kroh (dŭm mta asăr, êa prăi mơ̆ng djam tam, boh ƀơr…), leh anăn mta đạm mơ̆ng hlô mnơ̆ng (čĭm, kan, bih bip, ariêng, hdang…) Hlăm anăn brei hđeh mđing ƀơ̆ng lu mta đạm mơ̆ng djam tam, boh kroh. Hŏng phung hđeh mơ̆ng 3-5 thŭn, mta đạm mâo bruă klam đru hđeh mâo klei suaih hlăm dlô leh anăn asei mlei. Grăp hruê, hđeh mơ̆ng 3-5 thŭn anăn srăng yua hlă, brô 3,5 hnơ̆ng mta đạm, grăp hnơ̆ng hlăm brô 40 - 50g boh bip leh anăn leh anăn hlăm brô 30 - 35g čĭm, kan. Wăt tơdah đạm mơ̆ng djam mtam jăk kơ asei mlei hĭn ƀiădah ăt brei kơ hđeh yua djăp mta đạm čĭm kan.

Phung hđeh hlăm gưl thŭn anei brei mnăm 4 hnơ̆ng êa ksâo grăp hruê hŏng 1 hnơ̆ng êa ksâo bi nar hŏng hlăm brô 100ml êa ksâo, 100g êa ksâo bi msăm, 15g phô mai. Tal ti gŭ dơ̆ng jing djam tam, hbei, boh kroh mbŏ Vitamin leh anăn mnơ̆ng tŭ jăk, hđeh điêt brei ƀơ̆ng hlăm brô 4 hnơ̆ng djam tam grăp hruê mâo 2 hnơ̆ng djam tam, hbei, boh kroh (1 hnơ̆ng hlăm brô 80g). Leh anăn jing êtak êbai, braih jing mta mnơ̆ng ƀơ̆ng yuôm bhăn tal dua êdei kơ êa srăng đru kơ hđeh mâo klei ktang êrô hiu, brei hđeh ƀơ̆ng mơ̆ng 5-6 hnơ̆ng braih, êtak hlăm grăp hruê, hŏng 1 hnơ̆ng bi knar hŏng mkrah čhiên êsei (55g).

Hlăm dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo kpŭng, brei mđing kơ hđeh huă êsei, ƀơ̆ng ƀêñ mì, ƀung krô… kyua amâo djŏ knŏng mâo lu mta kpŭng ôh ƀiădah lŏ mbŏ thiăm lu mnơ̆ng tŭ jăk mkăn. Leh anăn jing êa hŏng bruă mjuăt asei mlei, phung hđeh 3-5 thŭn čiăng 1,3 lit êa hlăm grăp hruê, mâo êa, êa ksâo leh anăn êa boh kroh amâodah lu hĭn tơdah adiê mđiă hlơr, hđeh êrô hiu lu. Khădah snăn, đăm brei ôh hđeh mnăm êa ksâo amâodah êa boh kroh hrô kơ êa. Brei hđeh mjuăt asei mlei leh anăn pĭt djăp mmông. Klei hđeh mjuăt asei mlei brei ngă ti hnơ̆ng man dưn, ƀiă êdi 60 mnĭt hlăm hruê, mâo: êbat jơ̆ng, êran, kdăt klei, klei hlăp lêñ, pah boh, čưng boh, luê êa, wai êdeh…

 - Lač jăk kơ aê mdrao wĭt lač leh klei êmuh kơ boh phŭn anei!