Amai L.T.L dŏ ƀơi ƀut plơi 6, phường Thành Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột hơmâo ană glăk hrăm ƀơi sang hră čơđai muai Thành Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột. Kah hăng lu amĭ ama pơkŏn, amai L đing nao biă mă gơnam ƀong kơ ană bă ƀơi sang hră, ñu čang rơmang ană dưi ƀong gơnam jơman, djop ia bơbuă drơi jăn kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral, pran jua hrăm dră hăng ngui ngor. Tui amai L, ñu tŭ biă mă lơm sang hră hră čih pơpha gơnam ƀing rĭm hrơi hăng hơmâo tĕp lăi pơthâo amăng kơƀang. Rĭm mông ƀong huă lêng kơ pơhlôm brơi djop ia bơbuă drơi jăn hăng pơplih gơnam ƀing lăp djơ̆ hăng hnưr čơđai. Ƀing amĭ ama ăt dưi nao tơl sang apui amăng sang hră kiăng kơ kiăo tui lăng bruă tơnă hơbai. Amai L.T.L brơi thâo.

“Kâo hơmâo ană hrăm pơ sang hră anai, ƀuh ƀing nai đing nao tơlơi hrăm kah hăng tơlơi suaih pral kơ ƀing čơđai, kah hăng gơnam ƀong huă ƀơi sang hră hơmâo pơhlôm djop gơnam jơman hăng hơdjă. Sang hră hơmâo pla mă añăm tam hơdjă pioh hơbai brơi ƀing čơđai. Laih dong sang hră pơtô pơhrua hơdôm tơlơi hrăm kiăng ƀing čơđai thâo hơdôm añăm tam”.

Sang hră čơđai muai Thành Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột ră anai hơmâo rơbêh 340 čô čơđai glăk hrăm dŏ glăi yang hrơi dong, anai lĕ ƀing čơđai amra dŏ glăi ƀong huă hăng đih pơdơi yang hrơi dong ƀơi sang hră mơtăm. Pơsit tong tơlơi yôm mơng bruă bơwih brơi, čem rông hăng pơtô hrăm brơi ƀing čơđai, khul khua mua sang hră đing nao biă mă kơ bruă čem rông hiam drơi jăn brơi kơ ƀing čơđai, sit biă ñu lĕ pơhlôm brơi gơnam ƀong jơman. Yua anun amăng hnưr thun anai, tơlơi yôm hloh lĕ pơhlôm brơi gơnam ƀông klă, pit đih mơ-ak kiăng čơđai brô̆ prong drơi jăn hăng akŏ dlô thâo thăi. Kiăng gơnam ƀong jơman, hơmâo djop ia hiam pơmut amăng drơi jăn, pơhlôm gơnam ƀong hơdjă, Khul khua mua sang hră kiăo tui lăng na nao, krăo kjăp djop mơta mơng bruă blơi pơmut añăm tam, pơkra, tơnă hơbai, pơpha gơnam ƀong brơi ƀing čơđai. Sang hră ăt đing nao bruă prap lui, bơkơnar gơnam ƀong hơbuă drơi jăn amăng rĭm mông ƀong huă. Bruă prap lui hơmâo pơpha amăng rĭm wŏt hrơi tơjuh, đing nao hơdôm añăm tam, hơbơi pơtơi tui rĭm bơyan kiăng pơhlôm mơtah hơdjă. Sit biă ñu, gơnam ƀong prap lui tui črăn dưm dăp gơnam bơbuă drơi jăn brơi ƀing čơđai mơng 3-5 thun (hơbô̆ bruă dưm dăp gơnam ƀong bơbuă drơi jăn hăng gơnam ƀong tui hluai rĭm hnưr) mơng Anom bruă bơbuă drơi jăn-Ding jum ia jrao. Nai Trương Thị Bình-Kơ-iăng Khua sang hră čơđai muai Thành Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Kiăng ƀong hơget, ƀong hiưm pă kiăng drơi jăn ƀing čơđai bơbrô̆ prong tui juăt hăng brô̆ prong bơkơnar, anai lĕ hơnong pơkă rơnuč mơng sang hră. Mơng bruă prap lui gơnam ƀong pơhlôm jơman, bơkơnar hăng lăp djơ̆ truh pơ bruă ruah gơnam ƀong huă kiăng pơhlôm brơi mơtah hơdjă. Gơnam ƀong kiăng dưm amăng adung čih anăn tong ten anih anom pơkra gơnam. Brơi ƀing čơđai ƀong huă hăng pran jua mơ-ak hloh”.

Tui ƀing rơgơi gah gơnam ƀong ngă hiam drơi jăn ƀing čơđai, ƀơi sang hră čơđai muai kiăng ngă tui bruă pơhlôm tơlơi kiăng ba tơbiă. Hăng ƀing čơđai anet, bruă pơhlôm brơi gơnam ƀong arăng rơkâo mơng 1.230 kcal truh pơ 1.320 kcal amăng ha hrơi. Mrô tơpung sik mơng 52% truh pơ 60%, đạm mơng 13-20%, gơnam ƀong mơmuă mơng 25-35% amăng djop gơnam ƀong. Bruă prap lui gơnam ƀong kiăng pơhlôm lu gơnam phara. Tơnă hơbai hơmâo añăm hơnia, añăm mơsin, añăm ia, boh troh, yua anun kiăng pơhlôm aset hloh rơbêh 10 mơta añăm tam phara, hơmâo ƀiă biă mă ñu 5 amăng 8 grup gơnam ƀong tui tơlơi rơkâo mă yua mơng anom bruă ia jrao rŏn lŏn tơnah, amăng anun grup añăm mơmuă lĕ kiăng hơmâo; hơmâo hơdôm gơnam ƀong lu đạm anun lĕ mơnong, akan hơdang, boh mơnŭ, rơtă…, gơnam ƀong lu mơmuă, gơnam ƀong hơmâo sik anun lĕ asơi, mitôm, ƀun phơ…, laih dong añăm tam, boh troh, ia tơsâo rơmô dong.

Hrŏm hăng hơdôm gơnam ƀong lăp djơ̆, bruă brơi ƀing čơđai ngui tơpư̆ lư̆ drơi jăn ăt hơmâo sang hră đing nao biă mă. Hơdôm tơlơi ngui kiăng kơ pral ƀiă hơmâo pơphun phara anun lĕ bơrơguăt drơi jăn mơguah, bruă hrăm, ngui ngor, sit biă ñu lĕ ngui gah rơngiao anih hrăm. Sang hră hơmâo ngă tui boh tơhnal “Prap lui gơnam ƀong pơlir hăng hơdôm tơlơi ngui kiăng ƀing čơđai găng añrăng, ƀing čơđai amăng hơdôm sang hră čơđai mua” yua Ding jum pơtô pơjuăt pok pơhai ngă tui. Tui tơlơi pơtă mơng anom bruă ia jrao rŏng lŏn tơnah, ƀing čơđai kiăng kơ prap lui djop tơlơi ngui kiăng ƀing čơđai găng añrăng ƀiă biă mă ñu 60 mơnit rĭm hrơi, dưi pơpha jing lu wŏt, rĭm wŏt aset hloh rơbêh 10 mơnĭt pơlir hăng hơdôm tơlơi ngui djôl hăng kơtang ƀiă lăp djơ̆ hăng hnưr, čơđai đah rơkơi đah kơmơi hăng thun blan brô̆ prong drơi jăn.

Ƀu djơ̆ kơnong ngă klă bruă prap lui gơnam ƀong huă, ƀing nai amăng sang hră ăt pơtô pơblang, črâo brơi ƀing amĭ ama kơ bruă tơnă hơbai gơnam ƀong brơi ƀing čơđai pơ sang, pơplih gơnam ƀong phara hăng gơnam ƀong pơ sang hră kiăng ƀing čơđai ƀong jơman tui tơlơi pơkă djop mơta gơnam, gum hrŏm hăng hơdôm boh sang hră amăng bruă črâo brơi gơnam ƀong pơ sang hăng pơhlôm brơi ƀing čơđai juăt ƀong huă djơ̆ mông, anăm brơi ƀong gơnam tơdơi kơ 8 mông mơmŏt; hơdư̆ ƀiă ƀong gơnam hơmâo lu ia mơmih hăng mơsin.

Sit biă ñu, ƀing amĭ ama čơđai anăm pơhrua mă hơdôm ia bơbuă drơi jăn kiăng hơmâo tơlơi črâo ba mơng ƀing thâo thăi. Ơi ia jrao CK I Phạm Thị Kim Quế-Khua anom bruă pơjrao Nội nhiễm, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak pơhŭi hlâo:

“Tơdah pơhlôm klă gơnam ƀong huă djop ia ngă hiam drơi jăn rĭm hrơi amra ngă tui djơ̆ hăng tơlơi rơkâo bơbrô̆ hiam drơi jăn čơđai. Bruă pơhrua hơdôm gơnam ƀong ngă hiam drơi jăn anun lĕ can xi, kẽm, sắt…brơi ƀing čơđai, ta kiăng pơhrua brơi rĭm wŏt phara mơ̆ ƀu dưi yua na nao ôh. Tơdah drơi jăn kơtrâ̆o, prong glông mơng ƀing čơđai djơ̆ hơnong pơkă, bruă pơhrua dong hơdôm gơnam ƀong anai lĕ ƀu kiăng ôh, yua tơdơi pơhrui hlao đơi, drơi jăn čơđai amra ngă tơbiă đuăi mơn. Lơm kiăng yua gơnam bơbuă drơi jăn, ƀing amĭ ama kiăng hmư̆ tui tơlơi črâo ba mơng ơi ia jrao yua rĭm čơđai čơđai, rĭm hnưr kiăng ia ngă hiam drơi jăn ăt phara mơn”.

Tơdah sang hră ngă klă bruă prap lui gơnam ƀong lăp djơ̆ pơlir hăng pơphun ngui ngui dong, laih dong, đing nao bruă pơtô brơi yua gơnam ƀong brơi ƀing čơđai ƀơi sang hră amra jing tơlơi juăt amăng ƀong huă, ƀong lăp djơ̆, mơng anun pơgôp hrưn đĭ suaih prap, prong glông, thâo thăi brơi rơnuk čơđai muai.

Hơbô̆ bruă Hơnong pơkă mơnŏng ƀong huă klă kơ čơđai anet

Hơnong pơkă mơnŏng ƀong huă klă jing bruă lăi pơthâo rơnoh mơnŏng ƀong huă găp ƀrô pioh kơ rim hnưr thun hơmâo Anom kơsem min Mơnŏng ƀong huă klă - Ding jum ia jrao pơtă kơ rim čô mơnuih kiăng hla tui amăng mông ƀong, mơñum kiăng pơhlôm drơi jăn prong, hiam, huăi djơ̆ djuam duam ruă. Kiăo tui hơnong pơkă mơnŏng ƀong huă klă kơ ƀing čơđai anih muai, amĭ ama sang anŏ ƀing čơđai dưi tơnă hơbai brơi ană bă ƀong huă lăp djơ̆. Kiăng thâo rơđah hloh kơ tơlơi anai, ƀing hyu mă tơlơi pơhing hơmâo mông pơhiăp tom ơi ia jrao chuyên khoa 1 Vi Thị Huệ - Khua anom wai lăng mơnŏng ƀong huă klă, Anom bruă pơgang duam ruă tơring čar Dak Lăk hơmâo lăi pơthâo kơ tơlơi anai. rơkâo neh met wa hăng ƀing gơyut čơkă hmư̆!

- Mơnŏng ƀong huă klă kơ ƀing čơđai hrăm anih muai tui hơnong pơkă arăng iâu tháp dinh dưỡng ta dưi hluh hiư̆m pă, ơ ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Vi Thị Huệ: Kiăng prăp rơmet mơnŏng ƀong huă kơ sa čô mơnuih ƀing ta kiăo tui tơlơi hơnong pơkă pơčrâo brơi mơnŏng ƀong huă lăp djơ̆. Ƀơi anai ƀing ta glăk lăi nao kơ ƀing čơđai anet, jing čơđai mơ̆ng 3 truh kơ 5 thun. Tui anun bruă prăp lui mơnŏng ƀong huă kơ čơđai amăng hnưr thun anai kiăng pơhlôm hơdôm mơta tơlơi anai:

Blung a lĕ brơi gơnam ƀong huă hơmâo pran jua, kiăng čơđai ƀong djŏp gơnam kah hăng tơpung, gơnam ngă rơmŏng rơmă, chất đạm hơmâo amăng mơnŏng akan, chất xơ, khoáng chất hăng vitamin. Kiăng pơhlôm brơi čơđai hơmâo pran jua, prong, hiam drơi, čơđai hrăm anih muai kiăng hơmâo năng ai 1230-1320 calo/hrơi.

Dua lĕ brơi ƀong lu djuai gơnam: Amăng rim gơnam ƀong huă ƀing ta kiăng brơi ƀong lu djuai gơnam phara kiăng pơplih ƀiă, huăi hrăp, kiăng čơđai ƀong jơman, pơhlôm hơmâo djŏp ia jơman, ia hiam rông drơi.

Klâo lĕ ta tơnă hơbai tui hăng čơđai ñu mơhao ƀong: Kiăng čơđai mơhao ƀong huă, biă ñu hăng čơđai ƀu ƀong đơi, ƀong huă ƀu jơman đok, ia jơman ƀu mut amăng drơi, ƀing ta kiăng brơi ƀong tui hluai hăng čơđai ñu hơmao ƀong. Tơnă hơbai lu añăm phara, hơmâo ia iŏm mơtah mriah kiăng čơđai ñu hor, pơkra gơnam ƀong huă ngă rup hiam, ruah añăm pơtăm tui bơyan kiăng gơnam săt, hiam, hơmâo lu ia jơman.

Tal pă pơhlôm hơdjă mơnŏng ƀong huă: Ăt kah hăng kiăo tui hơnong pơkă mơnŏng ƀong huă jơman, ƀing ta kiăng kơđiăng hơdjă, ƀu dưi mă yua gơnam rơgao hrơi pơkă, gơnam răm, ƀâo mơih, čă kơmao, hơmâo ia jrao măt...hŭi ngă sat kơ ƀing čơđai.

Tuč rơnuč ñu ta kiăng bĕ hĭ gơnam ngă bơkơtal, pơđeh drơi jăn lơ̆m ƀong: Hơmâo čơđai đa ñu ƀu dưi ƀong ƀong mơñum ôh hơdôm mơta gơnam kah hăng ia tơsâo rơmô, boh mơnŭ bip, pơjeh asar, akan hơdang...Yua hnun, lơ̆m brơi čơđai ƀong gơnam phrâo aka ƀu phiah ƀong djơ̆, ta kiăng krăp lăng tơdah ƀu dưi ƀong lĕ tơdơi anai ta ƀu brơi ƀong dong tah. Rim wơ̆t brơi ƀong lăng djuai gơnam phrâo ta brơi ñu ƀong lăng aset đôč.

- Bơ tơlơi pơkă lơ̆m ƀong huă lĕ ƀing čơđai kiăng ƀong hiư̆m pă mơ̆ng djơ̆?

Ơi ia jrao Vi Thị Huệ: Bruă pơhrua brơi mơnŏng ƀong huă jơman kơ čơđai hrăm anih muai kiăng kiăo tui hơnong pơkă mơ̆ng ƀong huă lăp djơ̆ kơ čơđai mơ̆ng 3 -5 thun kah hăng ƀing ta phrâo lăi nao, laih anun kiăo tui klă. Hơnong pơkă mơnŏng ƀong huă hơmâo ngă tui rup kim tự tháp dêh čar Êjip, hăng ngŏ anet gah yŭ prong, pơƀuh brơi mrô rơnoh mơnŏng ƀong huă pơmut amăng drơi jăn mơ̆ng aset truh kơ găp ƀrô truh kơ lu. Hăng hơnong pơkă lăp djơ̆ kơ čơđai mơ̆ng 3 truh 5 thun: hăng ngŏ ñu lĕ mrô sik hăng hra, anai lĕ djuai ngô̆t hră kiăng mă yua aset đôč, ta ăt buh mơn samơ̆ buh aset, brơi čơđai ƀong yŭ kơ 15g sik hăng yŭ kơ 3g hra rim hrơi. črăn tŏ tui lĕ ia rơmă ƀudah juăt iâu lipid, čơđai ñu kiăng ƀong ia rơmă rim hrơi đah mơ̆ng klă kơ hơtai boh hăng klă kơ dlô. Khă hnun, kơnong brơi čơđai ƀong ia rơmă klă, huăi mut hrŏm hăng djuai pơkŏn, tơlơi anai ngă kơ čơđai ñu hơmâo pran, hrip mă vitamin hăng khoáng chất hloh. Sa dua djuai ia rơmă kiăng brơi čơđai ƀong lĕ: akan ia rơsĭ, boh óc chó, ia luil ôliu, ia luil pơjeh añăm bơi, ia luil pơjeh bơnga yang hrơi...Ƀing čơđai amăng hnưr thun anai kiăng brơi năng ai 5 gam ia rơmă rim hrơi hơmâo amăng ia luil wơ̆t hăng 6g ƀơr. Kiăo tui dong lĕ Protein, ƀudah juăt iâu chất đạm, hơmâo amăng mơnŏng akan, boh mơnŭ bip hăng ia tơsâo. Grup ia đạm hơmâo: đạm mơ̆ng añăm pơtăm boh troh (djŏp djuai pơjeh, ia luil mơ̆ng añăm boh troh, boh ƀơr...) hăng đạm mơnŏng akan (hơmâo akan, boh mơnŭ, hơdang, arêng...). Amăng anun čơđai kiăng ƀong lu đạm mơ̆ng añăm pơtăm boh troh. Hăng čơđai mơ̆ng 3-5 thun, ia đạm yôm biă mă kiăng čơđai ñu rơgơi, hơmâo pran. Rim hrơi, čơđai mơ̆ng 3-5 thun kiăng ƀong năng ai 3,5 hơnong pơkă ia đạm, rim hơnong pơkă năng ai 40-50g boh mơnŭ bip, mơnŏng mơnŭ hăng năng ai 30-35g akan, mơnŏng. Mah đạm añăm ha rok ñu klă hloh samơ̆ čơđai ăt kiăng ƀong mơn đạm mơ̆ng mơnŏng akan. Čơđai hnưr thun anai kiăng mơñum năng ai 100ml ia tơsâo rơmô, 100g sữa chua, 15g phô mai. Črăn kiăo tlôn dong lĕ añăm hla rok, boh troh pơhrua tui vitamin hăng khoáng chất, čơđai anih muai kiăng ƀong năng ai 4 hơnong pơkă añăm hla rok rim hrơi, jing hơmâo 2 hơnong pơkă añăm pơtăm hơbơi, hăng 2 hơnong pơkă lĕ boh troh (1 hơnong hơmâo năng ai 80g). Črăn tŏ tui dong lĕ tơpung jing gơnam ƀong yôm tal dua tơdơi kơ ia, djru pơmut ia hơmâo pran amăng drơi jăn brơi čơđai ñu ngui mơak, hơmâo pran jua, brơi čơđai ƀong mơ̆ng 5 truh kơ 6 hơnong pơkă tơpung rim hrơi, 1 hơnong pơkă dưm dưm hăng ha mơkrah mŏng asơi (55g). Amăng gơnam hơmâo tơpung, kiăng brơi čơđai ƀong asơi, phở, ƀanh mi...yua dah ƀu kơnong hơmâo lu tơpung đôč ôh mơ̆ ăt hơmâo lu mơnŏng hiam pơkŏn dong. Kiăo tui dong lĕ ia hăng bruă bơrơguăt drơi jăn, čơđai mơ̆ng 3-5 thun kiăng mơñum 1,3 lit ia rim hrơi, hơmâo ia, ia tơsâo rơmô hăng ia boh troh ƀudah lu hloh tơdah adai pơ-iă hang ƀudah čơđai ñu ngui lu. Khă hnun, ƀu dưi brơi čơđai mơñum ia tơsâo pơ ala brơi ia ƀlăng ôh. Čơđai kiăng bơrơguăt drơi jăn, ngui hăng đih pit djŏp. Čơđai ngui găp ƀrô, aset biă ñu lĕ 60 mơnit rim hrơi, hơmâo: rơbat hyu, đuăi, kơdăt hrĕ, ngui pơkiăo, pơhôl, đă boh lông, luai ia, đĭ rơdêh tang wang...

- Bơni kơ ơi ia jrao hơmâo lăi pơthâo hơdôm tơlơi anai!