Coh chr’val k’noong k’tiêc Krông Na, chr’hoong Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk, đhr’niêng bơơn đha nuôr M’nông Preh bhrợ zâp c’moo cơnh lâng cr’noọ chăp hơnh yang đac âi đơơng đoọng đợ đac liêm ch’ngaach đoọng đươi dua

Tơợ đơơh ra diu, tang đong ăt bhrợ za zum  vêêl Đôn, coh chr’val k’noong k’tiêc Krông Na, chr’hoong Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk âi xu blu. Muy ngai muy bh’rợ, tơợ ra văng n’dza, bh’zi aoc, z’zêệ, ra pă bha nuôih… zâp ngai zêng trơ vâng. T’cooh Y Lượm Knul, Phó Chủ tịch UBND chr’val Krông Na đoọng năl, đha nuôr bhuôih đhị ch’nang đac Bay Rong âng vêêl Đôn. N’đhơ năc đhr’niêng bhuôih âng muy vêêl n’đhang đha nuôr apêê vêêl đăn đêêc zêng tươc pâh, bhrợ t’vaih râu bhui har r’rộ r’răm:

“Coh chr’val K’rông Na, chr’hoong Buôn Đôn, đhr’niêng bhuôih ch’nang đac năc bh’rợ chr’năp bhlâng cơnh lâng ma nưih M’nông. Nâu đoo năc muy đhr’niêng bh’rợ liêm pr’hay tơợ lang aconh abhươp đơc đoọng pa tươc nâu câi, p’têêt lâng pr’ăt tr’mông âng đha nuôr. L’lăm bêl bhuôih ch’nang đac n’nâu năc chính quyền vêêl đong công vêy râu ra văng, k’đươi apêê t’cooh vêêl, trưởng vêêl apêê ma nưih ma dang, apêê c’bhuh đhưưng toong chô pa chung, ra pă k’đươi bh’rợ ha ting cha năc”.

Ting đhr’niêng âng ma nưih M’nông, đhr’niêng bhuôih ch’nang đac năc đọong chăp hơnh abhô dang, dang k’ruung, dang đac âi đơơng đoọng ha vêêl bhuơl boo crêê đhí liêm, choor châc; đha nuôr bhreh k’rơ, bhrợ pa dưr tr’mông tr’meh ca bhố ngăn. Đhr’niêng buôn xơợng bhrợ bêl vêêl bhuơl âi xang xoot pay ha roo abhoo, zâp ngai đh’rưah prih dooh zr’lụ ch’nang đac pa liêm lâng ra văng bh’dzang moot hân noo bhrợ t’mêê. T’cooh vêêl Y Thơng Kdoh coh vêêl Trí, chr’val Krông Na đoọng năl, tu bâc râu chr’năp tu cơnh đêêc đhr’niêng bhuôih năc bêl đoọng k’rong pa chung vêêl bhươl. Apêê bha nuôih năc âng đha nuôr đh’rưah chroi đoọng pa căh loom chăp hơnh lâng đoàn kết:

“Dha nuôr ting pâh bâc bhlâng, bêl ahay apêê đoo dzợ chroi ch’nêêh, ha roo đoọng uh zêệ n’dza buôh, tươc t’ngay bhuôih năc apêê đoo chroi aoc, muy ngai chroi m’bứi đoọng bhuôih. Đhr’niêng bhuôih ch’nang đac bêl ahay năc buôn bhrợ moot bêl c’xêê 3 tươc c’xêê 6 zâp c’moo, ca văr đoọng boo liêm cr’đơơng, đhí liêm pr’lươt. Râu bơr năc ca văr ha đha nuôr bêl ra văng moot bhrợ hân noo t’mêê, vêêl bhươl n’năc bhreh k’rơ, bhrợ cha bhr’nha bơơn”.

Coh cr’chăl ma bhuy đhị toọm k’ruung Sêrêpôk, ma nưih bh’bhuôih xâp xa nâp acoon coh năc tơơp bhrợ apêê đhr’niêng. Xa nul chiing dưr đơơr, hr’luc lâng boop pa nhưa, pa căh đợ cr’noọ cr’niêng âng đha nuôr ooy muy hân noo bhrợ t’mêê boo crêê, đhí liêm, choor châc.

Đhr’niêng bhuôih ch’nang đac năc vêy 3 grăl, pa zêng bhuôih abhô dang đhị đong, bhuôih đhị ch’nang đac lâng bhuôih chăp hơnh t’cooh vêêl lâng apêê zooi bhrợ. Ma nưih ma dang Y Nga Glan, coh vêêl Đôn đoọng năl., coh ting grăl bhuôih, apêê bha nuôih bơơn bhuôih đoọng ha dang l’lăm, xang năc vêy choom đha nuôr vêêl cha ộm. đh’rưah lâng apêê bha nuôih âng dha nuôr ra văng, đợ pr’đươi cơnh bhoọt, cooih, bông gòn, cr’hơơng oih, h’rêng căh choom căh vêy coh cr’chăl bhuôih.

“Vêy avị, ch’nêêh, alăc, n’dza, lêệ aoc lâng apêê bha nuôih n’lơơng… đhr’niêng n’nâu vêy tơợ lang ahay ahươn, đanh ă. Nâu câi năc azi p’têêt pa zu ting đhr’niêng bh’rợ âng acoon coh”.

Coh prang cr’chăl bhuôih, xa nul chiing căh choom păt, t’nơơt xoong căh choom ngoop bhrợ t’vaih râu bhui har đhị toọm k’ruung Sêrêpôk. Amoó H’Nụ Bu Dăm, coh vêêl Ea Mar, chr’val Krông Na đoọng năl, apêê vêêl bhuơl âng ma nưih M’nông k’dâng lêy zêng ăt đăn k’ruung n’nâu, đha nuôr chơơih pay apêê toọm đac truih k’ruung đoọng bhrợ c’lang ch’nang đac.

“Đợ toọm đac k’ruung Sêrêpôk coh đâu công năc k’ruung âi p’têêt lâng bâc lang đha nuôr đhị k’noong k’tiêc n’nâu. Đhr’niêng bhuôih ch’nang đac dzợ vêy chr’năp năc chăp hơnh toọm đac âi hooi lâng vêy đac đoọng ộm, đoọng đha nuôr ma mông, đươi dua tơợ đac n’nâu”.

Năc đhr’niêng bh’rợ tơợ đanh vêy chr’năp lâng đha nuôr M’nông coh z’rlụ k’noong k’tiêc, đhr’niêng bhuôih ch’nang đac căh muy pa căh râu k’rang lêy, zư đơc liêm toọm đac âng đha nuôr năc dzợ bêl đoọng p’têêt pa zum đha nuôr vêêl, bhrợ t’vaih pr’đơợ đoọng zâp ngai đha nuôr tr’lum, đoàn kết lâng đh’rưah zư đơc apêê bh’rợ chr’năp âng lang ahay./.

ĐẮK LẮK: LỄ CÚNG BẾN NƯỚC CỦA NGƯỜI M’NÔNG, ƯỚC NGUYỆN CHO MÙA MÀNG MÙA BỘI THU

Cúng bến nước là một nghi thức tâm linh có từ lâu đời của nhiều dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, thể hiện sự tôn trọng với nguồn nước - mạch nguồn sống của buôn làng. Ở xã biên giới Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk, nghi lễ được bà con người M’nông Preh tổ chức hàng năm với ý nghĩa cảm tạ thần nước đã ban nguồn nước trong lành để sử dụng

Từ sáng sớm, sân nhà cộng đồng buôn Đôn, ở xã biên giới Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk đã nhộn nhịp. Mỗi người một việc, từ chuẩn bị rượu cần, làm thịt heo, nấu cơm, sắp xếp mâm cúng… ai nấy đều tất bật. Ông Y Lươm Knul, Phó Chủ tịch UBND xã Krông Na cho biết, bà con tổ chức lễ cúng tại bến nước Bay Rong thuộc buôn Đôn. Dù là lễ cúng của một buôn nhưng bà con các buôn lân cận đều đến chung vui, tạo khí thế hứng khởi như ngày hội.

“Ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, lễ cúng bến nước mang ý nghĩa rất là quan trọng đối với người dân tộc M’nông. Đây là một phong tục, tập quán đặc sắc lâu đời nhất từ cha ông để lại cho đến bây giờ, gắn liền với cuộc sống của người dân. Trước khi tổ chức lễ cúng bến nước này thì chính quyền địa phương cũng có sự chuẩn bị, mời họp các già làng, trưởng bản, các thầy cúng, các đội nghệ nhân, phải phân công sắp xếp ai làm những công việc gì”.

Theo tập tục của người người M’nông, lễ cúng bến nước mang ý nghĩa tạ ơn thần linh, thần sông, thần nước đã ban cho buôn làng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; người dân có nhiều sức khỏe để lao động sản xuất, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Lễ thường được thực hiện khi buôn làng đã thu hoạch xong mùa màng, mọi người cùng dọn dẹp vệ sinh khu vực bến nước sạch sẽ và chuẩn bị bước vào một vụ sản xuất mới. Già làng Y Thơng Kđoh ở buôn Trí, xã Krông Na cho biết, vì mang nhiều ý nghĩa tâm linh nên lễ cúng là dịp tụ họp của cả buôn làng. Các lễ vật do người dân cùng góp vào để bày tỏ lòng thành kính và tinh thần đoàn kết.

“Người dân tham gia đông lắm, ngày xưa người ta còn bỏ chung gạo chung lúa để nấu rượu cần chung, đến ngày hôm làm lễ là người ta góp một con heo, mỗi người cùng góp một ít mua heo để cúng. Lễ cúng bến nước ngày xưa là thường tổ chức vào tháng 3 đến tháng 6 hằng năm, cầu cho mưa thuận gió hòa. Thứ hai là cầu cho con người trước khi bước vào mùa vụ mới, buôn làng đó có nhiều sức khỏe, để làm được nhiều, gặt hái được thật là nhiều”.

Trong không gian trang nghiêm bên dòng sông Sêrêpôk, thầy cúng trong trang phục truyền thống lần lượt thực hiện các nghi lễ. Tiếng chiêng vang lên nhịp nhàng, hòa quyện cùng lời khấn, gửi gắm những nguyện cầu của người dân về một mùa vụ mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Lễ cúng bến nước trải qua 3 phần cúng, gồm cúng tổ tiên, cúng tại bến nước và cúng tạ ơn già làng và những người giúp việc. Thầy cúng Y Nga Glan, ở buôn Đôn cho biết, trong từng phần cúng, các lễ vật sẽ được dâng lên các thần trước khi cả buôn làng cùng thưởng thức, chung vui. Cùng với các lễ vật do người dân chuẩn bị, những vật dụng như gươm, giáo, bông gòn, lửa than, nến sáp ong không thể thiếu trong quá trình làm lễ.

“Có cơm, gạo, rượu, thịt heo và những lễ vật khác… Lễ cúng này có từ thời ông bà xa xưa, lâu lắm rồi, giờ mình tiếp nối thực hiện theo phong tục truyền thống của dân tộc”.

Trong suốt nghi lễ, tiếng chiêng luôn ngân vang, nhịp xoang uyển chuyển tạo nên không gian rộn ràng ngay cạnh dòng sông Sêrêpôk. Chị H Nụ Bu Dăm, ở buôn Ea Mar, xã Krông Na cho biết: các buôn làng của người M’nông hầu hết ở gần dòng sông này, bà con chọn các khe nước dọc bờ sông để đặt bến nước.

“Nguồn nước dòng sông Sêrêpôk ở đây cũng là dòng sông đã gắn bó rất là lâu đời với bà con người dân ở biên giới nơi đây. Lễ cúng bến nước còn mang ý nghĩa là cảm ơn dòng nước đã chảy qua và có nguồn nước uống để con bà con sinh sống, sinh hoạt nhờ từ nguồn nước.”

Là phong tục truyền thống có ý nghĩa sâu sắc với cộng đồng người M’nông ở khu vực biên giới, lễ cúng bến nước không chỉ thể hiện sự quan tâm, bảo vệ nguồn nước của người dân mà còn là dịp để gắn kết cộng đồng, tạo điều kiện để mọi người dân gặp gỡ, đoàn kết và cùng nhau gìn giữ các giá trị truyền thống./.