K’đhơợng đơc đhị bâc lang, tơợ bh’rợ năc muy xră x’ră đoọng bhrợ t’vaih đợ xa nâp, nâu câi âi dưr vaih bh’nơơn du lịch t’mêê, t’đang t’pâh t’mooi zâp n’đăh.

Tơợ ahay, ma nưih Mông ma mông đhị a ral da ding Hoàng Liên, coh vêêl Chu Va 6, chr’val Sơn Bình, chr’hoong Tam Đường, tỉnh Lai Châu âi năl đươi h’rêng đoọng bhrợ t’vaih x’ră coh bhai. Đoọng vêy muy ta la bhai đợ x’ră liêm, năc kiêng ma nưih xră vêy têy z’hai, loom mâng, acọ bhriêl.

Amoó Hảng Thị Giàng, coh vêêl Chu Va 6, chr’val Sơn Bình, chr’hoong Tam Đường xay moon: Bêl hor h’rêng, đươi bút đoọng xră ting x’ră coh bhai, kiêng ma nưih xră choom năl ghit ting c’năt bh’rợ. Năc muy bêl bơơn bhrợ cơnh đêêc, tươc bh’rợ c’bhum pa tăm, đợ bhai xră h’rêng vêy choom zư đơc pr’hoọm liêm, bhrợ t’vaih đợ x’ră liêm pr’hay.

“Kiêng xră h’rêng liêm, vaih muy bêệ n’đooh liêm xang năc z’lâh 4 bh’rợ: Tr’nơơp ahêê ra văng pr’đươi pa zêng oih, bhai lanh, h’rêng lâng toong x’ră. Chr’năp lâh năc pân đil bêl xră choom vêy tr’pang têy z’hai t’bach vêy choom xră đợ x’ră liêm. Manưih Mông zi rơơm kiêng bhrợ t’vaih apêê xa nâp căh muy choom xâp năc dzợ rơơm kiêng t’mooi zâp ooy zêng bơơn năl ooy bh’nơơn âng zi, đoọng đha nuôr bơơn k’đhơợng zư đơc tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh”.

Ting apêê nghệ nhân coh vêêl Nậm Dê, chr’val Sơn Bình, chr’hoong Tam Đường, xră h’rêng coh bhai doó k’đhap n’đhang kiêng ma nưih xră năc choom vêy loom chăp kiêng bh’rợ, năl ghit ooy văn hóa âng acoon ma nưih đay. Bêl xră, pân đil đươi bút, tụ ooy h’rêng xooc puih đoọng pay h’rêng, ng’cơnh choom h’rêng doó lâh u puih, năc vêy choom bhrợ t’vaih đợ x’ră liêm.

Amoó Hảng Thị Dua, coh vêêl Nậm Dê, ma nưih âi đanh k’zệt c’moo ăt bhrợ lâng bh’rợ xră h’rêng đhị bhai xay moon: Apêê x’ră coh bhai buôn p’têêt lâng pr’ăt tr’mông zâp t’ngay âng đha nuôr Mông. Pa zêng x’ră âng muy xa nâp vêy bơơn pa căh zâp đhr’niêng bh’rợ lâng cr’noọ cr’niêng ooy muy pr’ăt tr’mông ca bhố ngăn, bhui har, tu cơnh đêêc bơơn k’đhơợng bhrợ tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh.

“Tơợ bêl n’niên vaih âi bơơn lêy apêê amoó, amế xră cơnh đâu, tu cơnh đêêc bêl dưr pâ năc acu công bơơn amế, adich pa choom đoọng xang n’năc vêy choom bhrợ. Acu bhrợ t’vaih đợ xa nâp âng c’la đay năc vêy choom bơơn zư đơc c’leh bh’rợ chr’năp âng acoon coh. Xră x’ră lâng h’rêng năc brương tr’nu vêy choom pa choom đọong ha coon cha chau, đoọng zâp ngai công choom bhrợ, c’leh liêm chr’năp âng acoon coh doó choom bil pât”.

Căh muy năc bh’rợ zư đơc văn hóa lang a hay, xră h’rêng dzợ xooc dưr vaih muy bh;rợ du lịch pr’hay liêm t’mêê. Bâc vêêl bhuơl coh Sìn Hồ, Phong Thổ, Tam Đường… nâu câi âi bhrợ lớp pa choom xră h’rêng ha t’mooi, pa zum lâng la lêy, cha ơh, đhêy ăt lâng cha đăh coh vêêl đong. Đoọng zư đơc bh’rợ xră h’rêng coh bhai dưr vaih bh’nơơn du lịch, bơơn bâc ngai năl tươc, bâc vêêl đong công đơơng âng bh’rợ xră h’rêng moot ooy cr’liêng xa nay thi coh apêê bhiêc bhan ty đanh âng đay.

T’cooh Nguyễn Văn Bàng, t’mooi tươc tơợ thành phố Hồ Chí Minh vêy ting pâh bhiêc bhan Pu Ta Leng, chr’hoong Tam Đường, tỉnh Lai Châu xay moon:

“T’ngay đâu pr’đoọng bơơn ting pâh bhiêc bhan cơnh lâng rơơm kiêng chơơc năl ooy văn hóa đhị apêê bh’rợ coh bhiêc bhan âng đha nuôr. L’lăm acu âi lêy taanh adin, n’đhang t’ngay đâu bơơn lêy đha nuôr t’vaih x’ră bhrợ lâng têy, pa căh x’ră liêm cơnh đêêc năc g’luh tr’nơơp acu bơơn lêy”.

Râu pa zum liêm bhlưa bh’rợ ty đanh lâng du lịch vêêl bhươl xooc bhrợ t’vaih c’lâng lươt t’mêê ha đha nuôr coh apêê vêêl bhươl coh Lai Châu; tơợ đêêc đha nuôr n’jưah zư đơc bh’rợ chr’năp âng acoon coh, n’jưah bhrợ pr’đơợ t’bơơn zên ha đha nuôr. Đhị bâc vêêl bhươl, đha nuôr âi bhrợ t’vaih đợ pr’đhang x’ră h’rêng coh bhai, năc đoọng ha dưr dal bh’nơơn bh’rợ lâng bhrợ t’vaih apêê bh’nơơn liêm chr’năp ha t’mooi. T’cooh Háng A Sính, Phó Chủ tịch UBND chr’val Sơn Bình, chr’hoong Tam Đường, tỉnh Lai Châu đoọng năl:

“Tơợ bh’rợ xră h’rêng cơnh đêêc, ha dang đươi bút xră lâng têy năc muy t’ngay đha nuôr muy choom xră muy bêệ n’đooh. Xooc đâu, đha nuôr công âi bhrợ t’vaih muy cơnh bhriêl g’lăng lâh, đoọng muy t’ngay choom bhrợ 5 bh’nơơn. Xooc đâu, coh vêêl đong chr’val Sơn Bình, đha nuôr âi bhrợ t’vaih apêê tổ đoọng muy bhrợ t’vaih apêê xa nâp pa câl ooy thị trường Sa Pa lâng năc pr’loọng n’đoo công choom bhrợ lâng ma bhrợ t’vaih, đoọng bhrợ ha cr’noọ xâp âng c’la đay zâp c’moo”.

Bh’rợ xră h’rêng coh bhai âng đha nuôr Mông đhị Lai Châu căh muy năc bh’rợ tr’nêng, năc dzợ muy t’ruih, muy c’kir xooc bơơn zư đơc lâng băr bhưah coh đha nuôr Việt Nam./.

VẼ SÁP ONG TRÊN VẢI – SẢN PHẨM HÚT KHÁCH DU LỊCH Ở LAI CHÂU

Vẽ sáp ong trên vải mộc là một trong số những nghề thủ công độc đáo của đồng bào dân tộc Mông ở tỉnh biên giới Lai Châu. Lưu truyền qua nhiều thế hệ, từ chỗ chỉ là kỹ thuật vẽ hoa văn để tạo nên những bộ váy áo truyền thống, nay nó đã trở thành một sản phẩm du lịch mới, cuốn hút đối với du khách thập phương.

Từ bao đời nay, người Mông ống bên sườn dãy núi Hoàng Liên Sơn, ở bản Chu Va 6, xã Sơn Bình, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu đã biết dùng sáp ong để tạo hoa văn trên vải. Để có một tấm vải đường nét hoa văn hoàn chỉnh, đòi hỏi người vẽ phải có kỹ thuật giỏi, tỉ mẩn, tinh tế trong tâm hồn và sự khéo léo của đôi bàn tay.

Chị Hảng Thị Giàng, ở bản Chu Va 6, xã Sơn Bình, huyện Tam Đường chia sẻ: Khi đun nóng sáp ong, dùng bút để vẽ từng nét thủ công trên vải, đòi hỏi người vẽ phải nắm vững kỹ thuật từng công đoạn. Chỉ khi làm được như vậy, đến công đoạn nhuộm chàm, phần vải phủ sáp mới giữ màu nguyên thủy, tạo thành những họa tiết ẩn hiện độc đáo.

“Muốn vẽ sáp ong đẹp, thành một cái váy hoàn chỉnh phải có 4 bước. Thứ nhất là chúng ta phải chuẩn bị nguyên liệu, bao gồm củi, vải lanh, sáp ong và cán vẽ. Quan trọng hơn là người phụ nữ khi vẽ phải có bàn tay khéo léo thì mới vẽ được hoa văn đẹp. Người Mông chúng tôi mong muốn làm nên các bộ váy áo không chỉ được mặc mà còn mong muốn du khách ở khắp nơi đều biết về sản phẩm của chúng tôi, để bà con lưu giữ được nghề từ đời này sang đời khác”.

Theo các nghệ nhân ở bản Nậm Dê, xã Sơn Bình, huyện Tam Đường, vẽ sáp ong trên vải không khó nhưng đòi hỏi người vẽ phải có tình yêu với nghề, am hiểu văn hóa dân tộc mình. Khi vẽ, người phụ nữ dùng bút, chấm vào sáp ong nóng hổi để lấy sáp, làm sao cho sáp không nóng quá, thì mới tạo lên những đường hoa văn sắc nét và đẹp.

Chị Hảng Thị Dua, ở bản Nậm Dê - người có thâm niên hàng chục năm gắn bó với nghề vẽ sáp ong trên vải chia sẻ: Các họa tiết của hoa văn trên vải thường gần gũi, gắn với đời sống sản xuất, phong cảnh thiên thiên và sinh hoạt hàng ngày của đồng bào Mông. Tổng thể họa tiết của một bộ váy áo sẽ được thể hiện đầy đủ thế giới quan và khát vọng về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, nên được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

“Từ khi sinh ra mình đã thấy các chị, các mẹ vẽ như thế này rồi, nên là khi lớn lên mình cũng được bà, mẹ và chị gái truyền dạy cho rồi mới biết làm. Mình tự tay làm ra trang phục của mình thì mới giữ được bản sắc dân tộc của mình được. Vẽ hoa văn bằng sáp ong này thì sau này mình sẽ truyền dạy cho con cháu mình để ai cũng biết làm, để giữ bản sắc dân tộc của mình”.

Không chỉ là một phương thức bảo tồn văn hóa truyền thống, vẽ sáp ong còn đang trở thành một trải nghiệm du lịch hấp dẫn. Nhiều bản làng ở Sìn Hồ, Phong Thổ, Tam Đường... nay đã tổ chức lớp học vẽ sáp ong cho du khách, kết hợp với tham quan, lưu trú và thưởng thức ẩm thực địa phương. Để nghề vẽ sáp ong trên vải trở thành sản phẩm du lịch chính thức, được nhiều người biết đến, nhiều địa phương cũng đưa vẽ sáp ong vào trở thành nội dung thi trong các lễ hội truyền thống của mình.

Ông Nguyễn Văn Bàng, du khách đến từ thành phố Hồ Chí Minh có mặt tại lễ hội Pu Ta Leng, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu chia sẻ:

“Hôm nay tình cờ tham gia lễ hội với mong muốn tìm hiểu về văn hoá thông qua các hoạt động trong lễ hội của đồng bào. Trước đây tôi đã thấy có dệt thổ cẩm, nhưng hôm nay được chứng kiến bà con làm hoa văn thủ công bằng tay, thể hiện nét vẽ như vậy thì là lần đầu tiên tôi được gặp”.

Sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật dân gian và du lịch cộng đồng đang mở ra hướng đi mới cho người dân ở các bản làng ở Lai Châu; từ đó bà con vừa giữ gìn được hồn cốt văn hóa, vừa nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Tại nhiều bản làng, bà con đã sáng tạo khi làm ra những bộ khuôn vẽ sáp ong trên vải, nhằm nâng cao năng suất vẽ và tạo ra các sản phẩm thổ cẩm độc đáo phục vụ du khách. Ông Hảng A Sính, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Bình, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu cho biết:

“Từ nghề vẽ sáp ong như vậy, nếu dùng bút vẽ tay thì một ngày bà con chỉ có thể vẽ được một tấm váy. Hiện nay bà con cũng đã sáng tạo ra cách làm khoa học hơn, để một ngày có thể làm ra được 5 sản phẩm. Hiện nay trên địa bàn xã Sơn Bình, bà con đã thành lập lên các tổ để chuyên sản xuất ra các bộ váy, áo để mang ra thị trường Sa Pa để buôn bán và cái chính là hộ nào cũng biết làm và tự làm được, để phục vụ chính cho nhu cầu mặc của mình hàng năm”.

Nghệ thuật vẽ sáp ong trên vải của đồng bào Mông ở Lai Châu không chỉ là một nghề, mà còn là một câu chuyện, một di sản đang được gìn giữ và lan tỏa trong cộng đồng đa sắc màu các dân tộc Việt Nam./.