Tơ Ngôl Đooch căh dzợ hay a đay choom dhưưng cha gâr, n’toong chiing tơợ bêl ooy, năc muy năl, bêl dzợ tứi, anoo buôn bơơn ca conh, ca căn k’đơơng lươt lêy bâc g’luh pa choom tân tung da dă, múa hat âng vêêl. Tơợ đêêc, a noo ting t’ngay ting kiêng xa nul cha gâr, chiing ga đơơi. Anoo p’zay ting pa choom ng’cơnh đhưưng cha gâr, n’toong chiing tơợ apêê t’cooh t’ha xang năc đh’rưah lâng ruuh p’niên coh vêêl ma pr’choom.

Anoo Đooch moon, bêl 17 - 18 c’moo anoo âi ă choom dhưưng xí tơợ buôn pa tươc k’đhap lâng năc tơơp moot ooy c’bhuh văn nghệ âng vêêl, chr’val. Tươc đâu, anoo đh’rưah lâng Câu lạc bộ pr’hat xa nul Cơ Tu chr’val Zuôih âi lươt đhi lâng pa căh bâc đhị coh tỉnh lâng coh zr’lụ. "Văn hóa lang ahay năc c’leh liêm la lay âng zâp c’bhuh ma nưih. Acu năc ma nưih Cơ Tu năc ng’cơnh choom căh choom hơnh lâng t’bhlâng zư đơc câ. Căh muy năc chăp kiêng năc dzợ trách nhiệm âng zâp ngai, pr’châc p’niên năc choom t’mooh pa choom, pa dưr c’năl lâh mơ dzợ đoọng bhrợ liêm xang chroi c’rơ zư đơc dhr’niêng bh’rợ âng lang ahay đơc đoọng”- a’noo Tơ Ngôl Đooch xay truih.

Căh muy choom đhưưng xí, anoo Tơ Ngôl Đooch dzợ choom cha ơh bâc tr’coó xa nul lâng choom bhrợ muy bơr tr’coó xa nul. Tươc đâu, anoo âi choom đươi dua lâng bhrợ têng k’noọ 10 râu tr’coó xa nul cơnh Abel, n’jưl, aluôt, tâm bhreh alui, cr’dool… Nghệ nhân Ưu tú Bhling Hạnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Pr’hat xa nul Cơ Tu chr’val Zuôih ta luôn hâng hơnh zâp bêl moon tươc Tơ Ngôl Đooch, ma nưih học trò âi ting ta pun a đoo lươt diễn coh prang bh’rợ xa nay.

“Tơ Ngôl Đooch năc muy cha năc bhriêl z’hai âng câu lạc bộ lâng công năc muy cha năc văn nghệ bha lâng âng chr’val. Lâh bh’rợ văn nghệ, anoo dzợ choom cooc booc, choom choh bhrợ Gươl, taanh dzăc. Nâu đoo năc đợ chr’năp đhr’niêng bhrợ liêm pr’hay lang a hay bơơn ma nưih Cơ Tu zâp lang p’zay zư đơc. Cơnh lâng pr’châc p’niên, năc muy ngai la lua chăp kiêng, tộ t’mooh pa choom năc vêy mă bhrợ têng”-Nghệ nhân Ưu tú Bhling Hạnh haanh moon.

T’cooh A Lăng Nghiên, Phó Chủ tịch UBND chr’val Zuôih đoọng năl, prang chr’val vêy 368 pr’loọng, bâc năc ma nưih Cơ Tu ma mông đoàn kết đhị 3 vêêl Công Dồn, Pà Đhí lâng Pà Rum. Pr’ăt tr’mông âng đha nuôr coh đâu n’đhơ dzợ zr’năh k’đhap, n’đhang bh’rợ bhui har năc pa bhlâng liêm bâc. Pa bhlâng, vêêl Công Dồn bơơn lêy năc đhị dzợ zư liêm đhrniêng bh’rợ Cơ Tu lâng công năc đhị vêy vaih bâc apêê p’niên chăp kiêng đhr’niêng bh’rợ lang ahay. Ta luôn coh 2 g’luh Liên hoan “Chr’va xa nul chiing, cha gâr” âng chr’hoong Nam Giang bhrợ têng coh c’moo 2022 lâng 2024, chr’val Zuôih zêng bơơn ch’ner Nhất lưch. Bh’nơơn n’nâu vêy râu chroi đoọng căh hăt âng Câu lạc bộ Pr’hat xa nul Cơ Tu chr’val Zuôih cơnh lâng apêê bha lâng cơnh nghệ nhân Bhling Hạnh, Tơngôl Đooch…

Ting t’cooh A Lăng Nghiên, đoọng zooi đha nuôr zưc đơc, pa dưr chr’năp dhr’niêng bh’rợ âng acoon coh, c’moo 2024, chr’val Zuôih âi k’rong bhrợ 120 ưc đồng ha pêê bh’rợ văn hóa, văn nghệ đhị vêêl đong. Đhêêng cơnh coh T’ngay bhiêc bhan văn hóa apêê acoon coh chr’hoong Nam Giang 2025, chr’val Zuôih pay đoọng 80 ưc đồng zooi apêê nghệ nhân, vận động viên, diễn viên ting pâh bh’rợ xa nay.

T’cooh A Lăng Nghiên xay moon: “Pr’ăt tr’mông dzợ bâc râu zr’năh k’đhap n’đhang bh’rợ bhui har âng đha nuôr năc dal, pa bhlâng năc đhị apêê G’luh Liên hóa Chr’va tr’coó xa nul chiing cha gâr âng chr’hoong. Bhui har bhlâng ănc apêê pr’châc p’niên vêy loom trách nhiệm lâng văn hóa Cơ Tu, pa đhang moon cơnh Tơ Ngôl Đooch. Ađoo năc ma nưih bha lâng lươt l’lăm coh zâp bh’rợ tr’nêng, bhriêl z’hai, hat pr’hay, choom đhưưng xí, choom cooch booc, bhrợ gươl lâng ta luôn pa căh măt vêêl đong ting pâh bâc bh’rợ xa nay bhui har” - t’cooh A Lăng Nghiên xay moon.

T’cooh Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học lâng Thông tin chr’hoong Nam Giang moon ghit, vêêl đong pa bhlâng chăp lêy bh’rợ zư đơc lâng pa dưr apêê đhr’niêng bh’rợ chr’năp liêm âng đha nuôr. Lâh pa dưr bh’rợ âng apêê t’cooh vêêl, nghệ nhân coh bh’rợ pa choom, pa dưr văn hóa acoon coh ha pr’châc p’niên, vêêl đong dzợ p’loon zên tơợ apêê bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung bhrợ ap dưr apêê bhiêc bhan ty đanh; bhrợ t’vaih apêê Câu lạc bộ Pr’hat xa nul acoon coh đhịa pêê chr’val. Nâu đoo năc pr’đơợ đoọng bâc lang t’tun chăp kiêng văn hóa cơnh Tơngôl Đoóch, Alăng Nhuận, Pơloong Phước, Bhling Cảnh… pa dưr loom chăp kiêng văn hóa lang ahay. Đhị đêêc, chroi zư đơc, lâng pa dưr c’leh liêm âng đhr’niêng bh’rợ acoon coh đhị vêêl đong.

“Râu choom hơnh deh bhlâng coh bh’rợ zư đơc apêê đhr’niêng chr’năp liêm âng ngành văn hóa năc bhrợ t’vaih apêê câu lạc bộ Pr’hat xa nul coh apêê vêêl đong. Nâu đoo năc đhị k’rong âng t’cooh t’ha, pr’châc p’niên vêy chăp kiêng, lưch loom lâng văn hóa acoon coh. Nâu đoo bơơn lêy năc c’lâng bh’rợ liêm choom bhlâng zư đơc, pa dưr apêê chr’năp văn hóa tơợ chính quyền, vêêl đong năc vêy nhâm mâng. N’đăh chính quyền công âi bhrợ pa dưr cớ, k’rong zư đơc, ghi hình, thu âm apêê bhr’ươr pr’hat âng acoon coh đhị vêêl đong đoọng zư đơc lâng bhrợ pr’đơợ pa chăp ch’mêêt lêy ha brương tr’nu.  Chr’hoong công âi p’loon đhị râu zooi đoọng âng Dự án 6 lâng Tiểu dự án 2 ooy pa dưr lâng zư đơc văn hóa acoon coh âng đha nuôr vêêl đong p’têêt lâng pa dưr du lịch vêêl bhuơl đoọng bhrợ pa dưr cớ công cơnh pa dưr c’bhuh bhrợ văn hóa p’niên coh vêêl đong” - t’cooh Trần Ngọc Hùng moon ghit.

TƠ NGÔL ĐOOCH VÀ NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG CƠ TU

Không chỉ có giọng hát hay, anh Tơ Ngôl Đooch ở xã Zuôih, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã học cách sử dụng, chế tác nhiều loại nhạc cụ truyền thống Cơ Tu. Ở tuổi 40, Tơ Ngôl Đooch trở thành cây văn nghệ chủ lực, góp mặt ở hầu hết các sự kiện liên hoan, văn hóa, góp phần mang về nhiều giải thưởng cao cho địa phương.

Tơ Ngôl Đooch không nhớ mình biết đánh trống, chiêng từ khi nào, chỉ biết rằng, ngày còn thơ bé, anh thường được cha, mẹ dẫn đi xem các buổi diễn tập, biểu diễn văn hóa, văn nghệ của làng. Từ đó, anh ngày càng thích thú và bị cuốn hút bởi tiếng trống, chiêng rộn rã. Anh chăm chú theo dõi mỗi động tác đánh trống, nhịp chiêng của các bậc cao niên rồi cùng đám trẻ trong làng mần mò học theo.

Anh Đooch cho biết, ở tuổi 17-18 anh đã thuần thục kỹ thuật đánh trống, chiêng từ cơ bản đến phức tạp và bắt đầu tham gia vào đội văn nghệ làng, xã. Đến nay, anh cùng Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ Cơ Tu xã Zuôih đã đi thi đấu và biểu diễn tại nhiều sự kiện văn hóa, hội diễn văn nghệ trong tỉnh và khu vực. “Văn hóa truyền thống là nét đẹp đặc trưng của mỗi dân tộc, mình là người Cơ Tu phải trân quý và nỗ lực bảo tồn nó. Không chỉ là đam mê mà còn lại trách nhiệm của mỗi người, thế hệ trẻ phải học hỏi, trau dồi kiến thức hơn nữa để hoàn thiện góp sức bảo tồn văn hóa cha ông”-  Tơ Ngôl Đooch cho hay.

Không chỉ giỏi đánh trống, chiêng, anh Tơ Ngôl Đooch còn yêu thích các loại nhạc cụ truyền thống Cơ Tu và rất mê tìm hiểu kỹ thuật chế tác. Đến nay, anh đã sử dụng thành thạo và nắm vững kỹ thuật chế tác gần 10 loại nhạc cụ truyền thống như Abel, n’jưl, sáo, tâm bhréh, cr’dool,... Nghệ nhân ưu tú Bhling Hạnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ Cơ Tu xã Zuôih luôn tự hào mỗi khi nhắc đến Tơ Ngôl Đooch, cậu học trò đã gắn bó và theo ông đi diễn ở khắp mọi sự kiện, lễ hội: “Tơ Ngôl Đooch là thành viên đa tài của câu lạc bộ và cũng là cây văn nghệ chủ lực của xã. Ngoài lĩnh vực văn nghệ, anh còn giỏi điêu khắc, biết dựng gươl, thuần thục đan lát. Đây là những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp được các thế hệ người Cơ Tu nỗ lực gìn giữ và bảo tồn đến nay. Đối với người trẻ, chỉ những người thực sự có tình yêu, niềm đam mê, chịu khó học hỏi thì mới có thể gắn bó lâu dài được” - Nghệ nhân ưu tú Bhling Hạnh cho biết.  

Ông A Lăng Nghiên, Phó Chủ tịch UBND xã Zuôih cho biết, toàn xã có 368 hộ dân, chủ yếu là người Cơ Tu sống đoàn kết tại 3 thôn Công Dồn, Pà Đhí và Pà Rum. Đời sống vật chất của bà con nơi đây tuy còn khó khăn nhưng đời sống văn hóa tinh thần lại vô cùng phong phú. Đặc biệt, thôn Công Dồn được xem là cái nôi văn hóa còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa Cơ Tu và cũng là nơi ươm mầm các hạt giống trẻ đam mê văn hóa. Liên tục trong 2 kỳ Liên hoan “Âm vang cồng, chiêng”  do huyện Nam Giang tổ chức trong năm 2022 và 2024, xã Zuôih đều đạt giải Nhất toàn đoàn. Kết quả này có sự đóng góp không nhỏ của Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ Cơ Tu xã Zuôih với những hạt nhân như nghệ nhân Bling Hạnh, Tơ Ngôl Đooch…

Theo ông A Lăng Nghiên, để hỗ trợ bà con gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, năm 2024, xã Zuôih đã đầu tư 120 triệu đồng cho các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại địa phương. Riêng Ngày hội văn hóa các dân tộc huyện Nam Giang 2025, xã Zuôih chi 80 triệu đồng hỗ trợ các nghệ nhân, vận động viên, diễn viên tham dự chương trình. “Đời sống còn nhiều khó khăn nhưng tinh thần văn hóa, văn nghệ của bà con rất cao, nhất là tại các Kỳ liên hoan Âm vang cồng, chiêng của huyện. Phấn khởi nhất là các bạn trẻ dần có tinh thần, trách nhiệm với văn hóa Cơ Tu, điển hình như Tơ Ngôl Đooch. Anh là hạt nhân đi đầu trong mọi phong trào, đa tài hát hay, đánh trống chiêng, biết điêu khắc, dựng gươl và thường xuyên đại diện địa phương tham dự nhiều sự kiện văn hóa” - ông A Lăng Nghiên nhấn mạnh.

Ông Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Nam Giang khẳng định, địa phương rất coi trọng công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa bản địa. Ngoài phát huy vai trò của các già làng, nghệ nhân trong việc đào tạo, trao truyền văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ, địa phương còn tranh thủ nguồn kinh phí từ các chương trình mục tiêu quốc gia đầu tư phục dựng, tổ chức các lễ hội văn hóa; thành lập các CLB Dân ca, dân vũ tại các xã. Đây là cơ hội cho nhiều bạn trẻ đam mê văn hóa như Tơ Ngôl Đooch, Alăng Nhuận, Pơ Loong Phước, Bhing Cảnh… phát huy niềm đam mê văn hóa truyền thống. Qua đó, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số tại địa phương.

"Điểm nổi bật nhất trong công tác bảo tồn các giá trị văn hóa của ngành văn hóa là thành lập các Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ ở các địa phương. Đây là nơi hội tụ của thế hệ người già, bạn trẻ có đam mê, tâm huyết với văn hóa truyền thống dân tộc. Đây được xem là giải pháp hiệu quả nhất bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa ngay từ chính chủ thể cộng đồng mới bền vững. Về phía chính quyền cũng đã tổ chức phục dựng, sưu tầm, ghi hình, thu âm các làn điệu dân ca, dân vũ của các dân tộc thiểu số trên địa bàn để lưu trữ và làm tư liệu nghiên cứu sau này. Huyện cũng đã tranh thủ nguồn hỗ trợ của Dự án 6 và Tiểu dự án 2 về phát huy và bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào các DTTS gắn với phát triển du lịch cộng đồng để phục dựng cũng như đào tạo nhân lực văn hóa trẻ trên địa bàn”- ông Trần Ngọc Hùng nhấn mạnh./.

---------------

Đài Tiếng nói Việt Nam đã tổ chức thu thanh nhiều tiết mục Dân ca, nhạc cụ Cơ Tu. Trong đó, một bài Babooch Cơ Tu do Tơ Ngôl Đooch và Bhling Cảnh hát thường xuyên được thính giả yêu cầu trong gần 15 năm nay. Chúng ta cùng nghe lại bài Baboochnày nhé: