Coh pr’ặt tr’mông t’ngay đâu, loom chăp kiêng văn hóa acoon coh năc đoo dzợ vêy pr’chấc p’niên pa têệt pa dưr lâng tân đôr k’rơ lâh mơ

Cr’chăl đhêy cha noọng âng p’niên Bhling Thị Ngọc Diệu đhị chr’val Tabhing, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam nắc pazêng g’luh đấc ha rêê ting gặt ha roo, choh abhoo… zooi ca căn bơơn r’beh, pêêh apul, zêệ ch’na. Ha dợ rau pr’hay bhlầng cơnh lâng Diệu nắc đoo bơơn tớt t’taanh lâng ca căn đay.

Tơợ dzợ k’tứi, Diệu ơy bơơn c’căn pa choom ting taanh adin. Pazêng t’la adin âng amoó taanh năc pa căh chr’năp ooy bh’rợ t’taanh, ooy tơơm riah âng lang ma nuyh bơơn ca căn, da dêch truih đoọng, zooi amoó Diệu ting chăp kiêng văn hóa truyền thống lâh mơ. Loom chăp kiêng nắc đoo ting ha dưr lâh mơ bêl ađhi moọt học đhị trường PTDT bán trú THCS chr’val Cà Dy- Tà Bhing. Đhị đâu, amoó Diệu bơơn chấc năl ooy văn hóa Cơ Tu tơợ zập g’luh sinh hoạt ngoại khóa, bơơn chấc năl rau lalua lâng ting pâh k’bhuh văn nghệ âng trường. Bhling Thị Ngọc Diệu xay moon, pazêng bh’rợ chr’năp nâu ơy zooi ađhi chấc năl lâng chăp lâh mơ chr’năp văn hóa âng ma nuyh đay:

“Trường bhrợ bấc bh’rợ cơnh n’đhưưng n’toong, tân tung da dặ; bhrợ t’ngay Tết vel bhươl, pa căh zập pr’đươi, ch’na ty chr’năp âng acoon coh; đh’rưah ta luôn xay moon ooy pazêng c’kir, chr’năp văn hóa âng k’tiếc k’ruung. Acu vêy ting pâh lâng bhrợ apêê ch’na cơnh avị cuốt, avị hor, zr’ră, hi lạ thanh lâng bấc chr’na lơơng. Acu cung vêy ting pâh ooy k’bhuh tân tung da dặ. Tơợ đêêc, zooi acu chăp kiêng lâh mơ ooy chr’năp văn hóa âng hêê, tơợ đêêc ting năl lâh coh bh’rợ zư pa dưr chr’năp văn hóa”.

Cô giáo Vương Thị Ánh, Hiệu trưởng trường PTDT bán trú THCS chr’val Cà Dy – Tà Bhing đoọng năl, học sinh âng trường zêng nắc acoon đhi ma nuyh Cơ Tu tu cơnh đêêc bhiệc pa choom văn hóa bơơn nhà trường pa bhlầng k’rang. Ghit nắc, đh’rưah lâng pa choom văn hóa ty chr’năp coh zập g’luh sinh hoạt lớp, bh’rợ ngoại khóa, chấc năl ooy rau lalua. Zập c’moo, mơ chu Tết âng đhanuôr, nhà trường zêng bhrợ apêê bh’rợ “T’ngay tết vel ađhi”. Lâng rau zooi âng aconh căn học sinh, apêê a đhi pa căh chr’năp văn hóa âng ma nuyh Cơ Tu toợ bhiệc ra pặ pưih bha nuôih, bhrợ ch’na a yêm cơnh avị cuốt, zr’rặ, lêệ boh… Lâh mơ ch’na đh’năh ty chr’năp, apêê ađhi dzợ bơơn ting pâh bhiệc bhan đh’rưah tân tung da dặ, hat t’nớơt.. lâng ting pâh zập chr’ơh ty chr’năp cơnh panh p’nanh, tr’chụt, tr’glụ… Cô Vương Thị Ánh moon, pazêng bh’rợ nâu năc pr’học chr’năp đoọng ha lang p’niên.

“Trường vêy k’bhuh tân tung da dặ lâng k’bhuh văn nghệ, ra văng zập pr’đươi cơnh g’hêl, bhượt, tơơm x’nur… zêng vêy lch. Học sinh kiêng ting pâh zập bh’rợ nâu. Pa bhlầng nắc pazêng bh’rợ crêê tước chr’năp văn hóa âng apêê a đhi, apêê mr’hal bhlầng vêy ta bhrợ zập bhiệc bhan nâu. Apêê ađhi lêy hâng hơnh bhlầng lâng pazêng rau a đay ma bhrợ têng lâng ting pâh lưch loom”.

Chr’hoong Nam Giang vêy 12 chr’val, thị trấn lâng 24 cơ sở giáo dục, coh đêêc, học sinh acoon coh pay 70-80%. Đh’rưah lâng apêê trường, Phòng Văn hóa – Khoa học lâng Thông tin ơy pa ghit đoọng zập tài liệu, hình ảnh, video clip crêê tước zập bh’rợ văn hóa bhiệc bhan chr’năp đoọng nhà trường pa choom ha pêê a đhi; bhrợ t’vaih apêê câu lạc bộ dân ca, dân vũ, k’bhuh n’đhưưng n’toong, tân dung da dặ, zập g’luh thi văn hóa, văn nghệ; pa dưr chr’năp bhiệc bhan âng đhanuôr acoon coh đhị vel đong… Tơợ đêêc, căh muy zooi học sinh năl ghit ooy chr’năp văn hóa acoon coh năc dzợ chroi k’rong zư pa dưr chr’năp văn hóa âng vel đong đay. T’cooh Trần Ngọc Hùng, Trưởng  phòng Văn hóa –Khoa học lâng Thông tin chr’hoong Nam Giang đoọng năl:

“K’dua apêê nghệ nhân chô prá xay, pa choom đoọng ha nhà trường lâng apêê a đhi pa dưr xa nay nghệ thuật ty chr’năp.. cung bơơn pa căh đhị nhà trường, tơợ đêêc pa too pa choom đoọng ha pêê ađhi chr’năp chăp kiêng văn hóa acoon coh. Cơnh lâng apêê lớp pa choom văn hóa truyền thống, 3 c’moo hay, vel đong ơy bhrợ bấc lớp pa choom prá pr’ma bhrợ bhr’nooch, pa choom n’đhưưng n’toong, tân tung da dặ. Coh apêê lớp nâu, lớp p’niên ruh dưp 17 c’moo pay muy pâng. Apêê pr’zơc ting pâh ta nih đha nâng, ting pa choom lưch loom, pa căh c’rơ chăp kiêng văn hóa acoon coh đay”.

Tơợ c’moo 2022 tước nâu kêi, tơợ zên vặ dự án 6 lâng dự án 10 âng xa nay bh’rợ k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ặt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding cacoong, chr’hoong Nam Giang ơy pa dưr 4 j’niêng, bhiệc bhan ty chr’năp pazêng: Bhiệc xay xơ âng manuyh Ve đhị chr’val Đăk Re; cha ha roo t’mêê âng đhauôr Tà Riềng đhị chr’val Đăk Tôi; bhuôih k’tiếc t’vaih vel âng đhanuôr Cơ Tu đhị chr’val Zuôih lâng bhiệc xay xơ âng đhanuôr Cơ Tu đhị chr’val Tà Bhing. C’moo 2024, chr’hoong nắc pa dưr cớ bhiệc bhan bhrợ ha rêê âng đhanuôr Tày lâng cha ha roo t’mêê âng ma nuyh Cơ Tu đhị vel Đồng Râm, thị trấn Thạnh Mỹ. Ting cơnh t’cooh Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa – Khoa học lâng Thông tin chr’hoong moon nắc cung tơợ zên nâu, 2 c’moo hay chr’hoong ơy k’rong câl ra pặ 11 bộ chiing goong lâng ra pặ 26 dàn âm thanh đoọng ha đong văn hóa đhị zập vel bhươl. T’cooh Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa – Khoa học lâng Thông tin chr’hoong đoọng năl, đơn vị t’mêê pa xang bha ar bha tơ đấu thàu 14 bộ chiing goong ra văng đoọng ha pêê vel, đh’rưah bhrợ pa xoọng lớp pa choom, pa dưr chr’năp văn hóa đoọng ha lang t’tun:

“Azi bhrợ t’vaih bấc lớp pa choom đoọng ha pazêng p’niên chăp kiêng văn hóa, coh đêêc vêy lớp n’đhưưng n’toong, prá pr’ma bhrợ bhr’nooch. C’moo 2024, HĐND chr’hoong ơy xay moon Nghị quyết 25 bhrợ pa dưr vel du lịch đhị vel Đồng Râm. Phòng cung ơy pa zưm lâng pa dưr vel du lịch đh’rưah lâng pa dưr chr’năp văn hóa; pay văn hóa bhrợ pr’đơợ đoọng pa dưr du lịch đơơng chr’năp đanh mâng lâng t’vaih bhiệc bhrợ cha đoọng ha đhanuôr, coh đêêc vêy lang p’niên”.

Pa têệt chr’năp âng lang lalăm ơy bhrợ pa dưr, lang p’niên t’ngay đâu nắc căh muy zư lêy năc dzợ pa dưr k’rơ lâh mơ chr’năp văn hóa âng ma nuyh đay, âng k’tiếc k’ruung hêê. Apêê nắc pazêng ma nuyh bhrợ pa dưr đoọng chr’năp văn hóa Cơ Tu ting ặt vaih liêm k’rơ ting c’xêê c’moo tước tất lang./.

HỌC SINH CƠ TU VỚI TÌNH YÊU VĂN HÓA DÂN TỘC

Trong dòng chảy văn hóa của các dân tộc Việt Nam, người Cơ Tu hiện còn lưu giữ nhiều giá trị truyền thống đặc sắc, từ nghề điêu khắc gỗ, đan lát, dệt thổ cẩm tinh xảo đến hát Lý-nói Lý hay điệu múa Tân Tung Da Dặ đầy sức sống…. Trong nhịp sống hiện đại ngày nay, tình yêu với bản sắc văn hóa dân tộc ấy vẫn được các thế hệ trẻ tiếp nối, gìn giữ và lan tỏa

Kỳ nghỉ hè của cô bé Bhling Thị Ngọc Diệu ở xã Tàbhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam là những buổi lên rẫy gặt lúa, tỉa bắp, phụ cha mẹ dọn dẹp, nấu những món ăn quen thuộc… Nhưng thú vị nhất với Diệu là được ngồi hàng giờ bên khung cửi cùng bà và mẹ.

Từ lúc nhỏ xíu, Diệu đã được bà và mẹ cho làm quen với khung cửi, chỉ vẽ từng đường kim, mũi chỉ …. Những tấm thổ cẩm tự dệt và câu chuyện kể về nghề, về cội nguồn dân tộc của bà và mẹ đã giúp Ngọc Diệu càng thêm yêu văn hóa truyền thống. Tình yêu ấy cứ thế lớn dần khi em vào học tại trường PTDT bán trú THCS liên xã Cà Dy- Tà Bhing. Tại đây, Diệu được tìm hiểu về văn hóa Cơ Tu qua các buổi sinh hoạt ngoại khóa, được trải nghiệm thực tế và tham gia đội văn nghệ của trường. Bhling Thị Ngọc Diệu chia sẻ, những hoạt động ý nghĩa này đã giúp em hiểu và trân trọng hơn các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình :

“Trường tổ chức nhiều hoạt động như múa cồng chiêng, tân tung za zá; tổ chức ngày Tết quê em, trưng bày các sản phẩm, món ăn truyền thống của dân tộc, đồng thời thường xuyên tuyên truyền về những di sản, truyền thống văn hóa của các dân tộc. Con có tham gia các hoạt động và làm các món ăn như bánh sừng trâu, cơm lam, za zá, rau sắn và các món ăn khác. Con cũng có tham gia đội múa tân tung za zá. Qua đó, giúp con yêu hơn bản sắc văn hóa của dân tộc, từ đó sẽ có ý thức hơn trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc”

Cô giáo Vương Thị Ánh, Hiệu trưởng trường PTDT bán trú THCS liên xã Cà Dy- Tà Bhing cho biết, học sinh của trường hầu hết là con em đồng bào Cơ Tu nên việc truyền dạy văn hóa dân tộc được nhà trường đặc biệt quan tâm. Cụ thể, cùng với lồng ghép các hoạt động giáo dục văn hóa truyền thống trong những buổi sinh hoạt lớp, hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế. Hàng năm, vào mỗi dịp Tết của đồng bào, nhà trường đều tổ chức sự kiện “Ngày Tết quê em”. Với sự hỗ trợ của phụ huynh, các em tái hiện những nét văn hóa đặc sắc Cơ Tu thông qua việc sửa soạn mâm cỗ, làm các món ăn truyền thống như bánh sừng trâu, cơm lam, Zơ rá, thịt nướng…Ngoài ẩm thực truyền thống, các em còn được hòa mình vào các hoạt động lễ hội, trình diễn trống chiêng, hát dân ca, múa Tân Tung Da Dặ …và tham gia các trò chơi dân gian như bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co... Cô Vương Thị Ánh cho rằng, những hoạt động này là bài học ý nghĩa hun đúc và thổi bùng ngọn lửa đam mê văn hóa dân tộc trong lớp trẻ:

“Trường có đội Tân Tung Da Dặ và đội văn nghệ, trang bị đầy đủ những dụng cụ khiêng, đao, cây neo ..đều có hết. Học sinh rất thích tham gia các hoạt động này. Đặc biệt những hoạt động liên quan đến chính bản sắc, con người của các em thì các em càng thấy vui. Các em cảm thấy tự hào với những sản phẩm các em tự tay làm và tham gia rất tích cực, rất hồ hởi”

Huyện Nam Giang có 12 xã, thị trấn với 24 cơ sở giáo dục, trong đó, học sinh dân tộc thiểu số chiếm 70-80%.  Đồng hành với các trường, Phòng Văn hóa - Khoa học và Thông tin huyện đã chủ động cung cấp các tài liệu, hình ảnh, video clip liên quan đến hoạt động văn hóa lễ hội truyền thống để nhà trường đưa vào các chương trình giáo dục địa phương; tổ chức các câu lạc bộ dân ca, dân vũ, đội cồng chiêng, các hội thi văn hóa, văn nghệ; phục dựng các lễ hội đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn… Qua đó, không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của địa phương. Ông Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa - Khoa học và Thông tin huyện Nam Giang cho biết:

“Mời các nghệ nhân về nói chuyện, hướng dẫn cho nhà trường và các em xây dựng chương trình nghệ thuật truyền thống. Các sản phẩm đan lát, điêu khắc gỗ, dệt thổ cẩm truyền thống …cũng được trưng bày tại nhà trường, qua đó định hướng, giáo dục cho các em tình yêu văn hóa dân tộc. Đối với các lớp truyền dạy văn hóa truyền thống, 3 năm qua, địa phương đã tổ chức nhiều lớp truyền dạy hát Lý-nói Lý, dạy sử dụng trống chiêng, múa tân tung za zá. Trong các lớp học này, lớp trẻ dưới 17 tuổi chiếm gần 1 nửa. Các bạn tham gia rất là hứng thú, tích cực, nhiệt tình, thể hiện tình yêu văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.

Từ năm 2022 đến nay, thông qua nguồn vốn dự án 6 và dự án 10 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, huyện Nam Giang đã phục dựng 4 nghi thức, lễ hội truyền thống gồm: Lễ cưới của đồng bào Ve ở xã Đăk Re; lễ mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng ở xã Đăk Tôi; lễ cúng đất lập làng của đồng bào Cơ Tu ở xã Zuôi và lễ cưới của đồng bào Cơ Tu ở xã Tà Bhbing. Năm 2024, huyện tiếp tục phục dựng lễ xuống đồng của đồng bào Tày và lễ mừng lúa mới của đồng bào Cơ Tu ở thôn Đồng Râm, thị trấn Thạnh Mỹ. Theo ông Trần Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa-Khoa học và Thông tin huyện, cũng từ nguồn kinh phí này, 2 năm qua, huyện đã đầu tư mua sắm, phân bổ 11 bộ cồng chiêng và bố trí 26 dàn âm thanh cho nhà văn hóa tại các thôn. Ông Trần Ngọc Hùng, Trưởng Phòng Văn hóa - Khoa học và Thông tin huyện còn cho biết, đơn vị vừa hoàn tất hồ sơ đấu thầu 14 bộ cồng chiêng tiếp tục trang bị cho các thôn, đồng thời mở thêm các lớp truyền dạy, bồi đắp truyền thống văn hóa cho thế hệ tương lai:

“Chúng tôi mở nhiều lớp truyền dạy cho những người trẻ đam mê văn hóa, trong đó có lớp cồng chiêng, nói lý, hát lý. Năm 2024,HĐND huyện đã thông qua NQ 25 xây dựng làng du lịch dựa vào cộng đồng Đồng Râm. Phòng cũng đã kết hợp vừa xây dựng làng du lịch kết hợp với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa; lấy văn hóa làm nền tảng để phát triển du lịch mang tính bền vững và tạo sinh kế, thu nhập cho đồng bào, trong đó có lớp trẻ”

Tiếp bước truyền thống của cha anh, giới trẻ ngày nay không chỉ giữ gìn mà còn tiếp tục lan tỏa những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc. Họ chính là những người thắp sáng ngọn lửa truyền thống, để bản sắc Cơ Tu mãi trường tồn./.