Đoọng ng’năl ghít lâh mơ ooy n’jưl 2 angoọn, PV A Viết Sĩ vêy bh’rợ prá xay lâng anoo Pơ Loong Phước, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ chr’val Ta Bhing lâng năc manuyh bhrợ bấc rau tr’coọ xa nul ty đanh. Đhanuôr lâng pr’zớc đh’rưah đương xơợng:

TRAO ĐỔI: “QUY TRÌNH CHẾ TÁC ĐÀN 2 DÂY CỦA NGƯỜI CƠ TU”

Đối với đồng bào Cơ Tu ở các huyện miền núi Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang của tỉnh Quảng Nam, đàn 2 dây (tâm bhreh) là nhạc cụ quen thuộc trong đời sống sinh hoạt cũng như lễ hội truyền thống của bà con. Để hiểu hơn về cây đàn 2 dây này, PV A Viết Sĩ có cuộc trao đổi với anh Pơ Loong Phước, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Dân ca, dân vũ xã Tà Bhing và cũng là người biết chế tác rất nhiều nhạc cụ truyền thống

PV: Xin chào anh Pơ Loong Phước.

Thưa anh! Nói đến nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu thì đàn 2 dây là một trong những vật dụng không thể thiếu trong đời sống văn hoá tinh thần. Vậy, đàn này đã có từ khi nào?

Pơ Loong Phước: Nói thật, bản thân tôi không biết rõ đàn 2 dây của người Cơ Tu nó có từ khi nào. Chỉ biết là đã có từ rất lâu đời, từ thời ông bà, tổ tiên là đã có rồi, cũng nghe kể lại rất nhiều và tận mắt nhìn thấy bố ngồi chế tác thật tỉ mỉ. Điều đặc biệt, loại đàn này chỉ giành riêng cho đàn ông sử dụng thôi. Phải nói đây là một trong những nhạc cụ truyền thống độc đáo của đồng bào Cơ Tu. Thế hệ bây giờ phải giữ gìn, đừng để mai một.

PV: Từ khi nào anh biết chơi và chế tác đàn 2 dây? Và ai là người chỉ dạy cho anh?

Pơ Loong Phước: Từ nhỏ tôi đã đam mê nhạc cụ truyền thống, đặc biệt là khèn, đàn 2 dây. Hồi nhỏ, khi địa phương có lễ hội gì tôi thường xuyên đi theo các nghệ nhân ở đây để vừa xem họ đan lát, vừa chơi và chế tác nhạc cụ, qua đó tôi vừa học hỏi. Chỗ nào tôi không biết thì nhờ họ chỉ dạy, họ cũng nhiệt tình chỉ dạy cho tôi. Nói chung, từ năm 2015 là tôi đã biết chơi và chế tác nhạc cụ rồi, trong đó có đàn 2 dây.

PV: Công đoạn đầu tiên cần chuẩn bị trước khi chế tác đàn 2 dây là gì, thưa anh?

Pơ Loong Phước: Đối với đàn 2 dây thì tìm vật liệu không khó so với các loại nhạc cụ khác, mà cũng không tốn nhiều thời gian. Để làm được một cây đàn hoàn chỉnh thì chỉ cần có khúc cây lồ ô, 1 quả bầu và 2 dây cước thôi. Trước đây chủ yếu dùng loại dây có sẵn trong rừng và làm thủ công, bây giờ có sẵn dây cước thì tiện hơn rất nhiều. Nói chung, để làm hoàn chỉnh 1 cây đàn 2 dây này thì cũng không khó lắm.

PV: Vậy, yêu cầu trong việc lựa chọn các vật liệu kể trên đòi hỏi như thế nào?

Pơ Loong Phước: Đối với cây lồ ô thì nên tìm những loại cây già cứng và thẳng. Cây nhỏ đủ cầm tay và dài khoảng một mét là được. Qủa bầu cũng vậy, tìm những loại quả to mà già cứng, sau đó đem về ngâm trong bùn càng lâu càng tốt, như vậy lấy ra chế tác và sử dụng mới cứng và bền. Còn với dây cước thì chọn loại dây nhỏ vừa, loại dây cước màu trắng. Khi gắn vào thì 1 dây kéo thật căng, còn 1 dây lỏng hơn chút (1 dây trầm, 1 dây bổng).

PV: Để hoàn thành được cây đàn 2 dây thì mất khoảng bao lâu thưa anh?

Pơ Loong Phước: Khi mà mọi vật liệu đã chuẩn bị đầy đủ thì việc chế tác không mất nhiều thời gian lẫn công sức. Vì cây đàn này chỉ cần cắt quả bầu khô ra làm đôi rồi gắn với cần đàn, thêm khoá đàn và dây đàn nữa là xong. Nếu tập trung làm thì khoảng một ngày là hoàn thành và sử dụng được ngay. Loại đàn 2 dây này thường được người Cơ Tu dùng hoà âm cùng với đàn Abel.

PV: Theo anh, điều khó khăn nhất trong chế tác loại đàn này là gì? Đàn 2 dây thường được sử dụng vào dịp nào? 

Pơ Loong Phước: Theo cá nhân tôi thì đàn 2 dây là một trong những loại nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu mà chế tác đơn giản nhất. Vật liệu không đòi hỏi nhiều mà quá trình làm cũng không mất nhiều thời gian. Chỉ có khèn là làm khó nhất, vì kiếm vật liệu rất khó. Đàn 2 dây thì cũng giống như một số loại nhạc cụ như khèn, Abel đều có thể sử dụng mọi lúc mọi nơi để đệm khi hát giao duyên, ba booch hoặc múa. Ở nhà khi có tiệc gì vui cũng có thể lấy ra sử dụng. Đặc biệt, loại đàn này có thể sử dụng linh hoạt, múa hát tập thể cũng được mà chỉ cần 1 người hát là cũng có thể đàn, rất tiện lợi.

PV: Thưa anh! Đến nay, anh có thể chơi và chế tác được bao nhiêu nhạc cụ Cơ Tu?

Pơ Loong Phước: Nói chung cũng rất nhiều nhạc cụ của người Cơ Tu như đàn 2 dây, khèn, a’bel, a’xăng, cr’dool... tôi đều chơi và chế tác được hết. Chỉ có khèn là tôi chưa làm được nhưng ngược lại tôi chơi được. Ngoài chế tác nhạc cụ ra tôi còn biết đan lát nữa, như gùi đàn bà, gùi đàn ông và các loại nia, mâm, giỏ... tôi đều làm được. Thật sự, trong cuộc sống của tôi không thể thiếu nhạc cụ và nghề đan lát được.

PV: Anh chế tác nhạc cụ nói chung và đàn 2 dây nói riêng không chỉ vì đam mê mà còn để bán cho khách du lịch nữa, đúng không?

Pơ Loong Phước: Đúng là trước đây tôi làm nhạc cụ chỉ để thoả niềm đam mê và sử dụng cho mục đích cá nhân thôi. Về sau được nhiều người biết đến và đặt hàng, nhất là khách du lịch. Trung bình tôi bán 1 cây đàn 2 dây này là 300 ngàn đồng. Dù không bán được thường xuyên nhưng từ năm 2023 khi tham gia bên Hợp tác xã đan lát truyền thống của xã thì thấy bán được hơn. Ở đây mình vừa thoả được niềm đam mê lại vừa có thể bán sản phẩm kiếm thêm thu nhập.

PV: Là một người còn trẻ, anh có điều gì muốn nhắn nhủ đến các bạn trẻ Cơ Tu ngày nay trong việc bảo tồn văn hóa của đồng bào mình?

Pơ Loong Phước: Cá nhân tôi thường đi nhiều nơi, tham gia nhiều dịp lễ hội văn hoá của xã, huyện, tỉnh tổ chức. Nhiều lần đồng hành cùng các bạn tôi cũng hay truyền đạt lại những cái hay, giá trị về văn hoá truyền thống của đồng bào mình. Phải luôn bảo tồn và gìn giữ, không để bị mai một. Thú thật, lớp trẻ bây giờ đa số chạy theo hiện đại, không còn nhiều người mặn mà với văn hoá truyền thống của mình. Bản thân tôi, là người rất đam mê về văn hoá, tôi muốn có nhiều lớp truyền dạy về văn hoá truyền thống cho thế hệ trẻ bây giờ được tiếp cận nhiều hơn, hứng thú hơn với những giá trị truyền thống vốn có của đồng bào mình. Những gì mà ông cha để lại, các bạn phải biết phát huy và gìn giữ.

PV: Vâng! Cảm ơn anh Pơ Loong Phước về cuộc trò chuyện hôm nay./.