Mprăp hlao ngă yang hŏng djăp ênŭm mnơ̆ng ngă yang hluê djŏ klei bhiăn, Quách Thị Hoa Phượng, djuê ana Mường, ti alŭ 3, să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak iêu pô ngă yang bi ala gŏ sang ngă yang kơ aê aduôn atâo atiêt. Ñu brei thâo, êpul êya mnuih Mường mơ̆ng Hoà Bình hriê ti Dak Lak sui hŏng anei êbeh êma pluh thŭn. Ti krĭng lăn mrâo, diñu ăt krơ̆ng kjăp lehanăn kriê pioh knhuah gru dhar kreh jăk siam mơ̆ng djuê ana. Hlăm anăn, bruă iêu pô ngă yang nao ngă yang akâo klei suaih pral, akâo klei êđăp ênang kơ gŏ sang hlăm dŭm knăm mơak, klei ngă yang jing sa knhuah hlăm ai tiê klei mĭn amâo dưi kƀah ôh.

“Hlăm dŭm knăm, klei ngă yang kơ aê aduôn atâo atiêt pô, brei mâo pô riêu yang hriê ngă yang klă klơ̆ng, hlăm grăp thŭn brei ngă ênŭm nanao. Pô riêu yang hriê iêu aê aduôn wĭt huă ƀơ̆ng, leh huă ƀơ̆ng aê aduôn lŏ đuê̆ nao”.

 Hŏng mnuih Mường, pô riêu yang jing pô hluê ngă klei bhiăn Mo – sa hdră dhar kreh djuê ana dưi hluê ngă hlăm dŭm knăm ngă yang hlăm ai tiê klei mĭn. Mo Mường dưi mjing mơ̆ng dŭm klei blŭ Mo, wăl anôk mdah lehanăn pô mdah klei anei. Klei blŭ Mo anei jing dŭm klei duê, klei čih, mâo lu jơr, mâo wăt klei yăl dliê đư, klei yăl dliê mơ̆ng djuê ana, klei khan; hưn lač kơ hƀuê ênuk, mblang kơ djăp mta ra klei, boh klei mâo hlăm klei hdĭp ênuk đưm. Asăp Mo amâo mâo klei blŭ hjăn ôh, kyua anăn dŭm klei Mo dưi lŏ čuê mơ̆ng ƀăng êgei phung riêu yang, dưi kriê pioh hŏng dŭm klei bhiăn mơ̆ng djuê ana. Pô riêu yang jing mnuih mâo klei thâo kơ mo, tuič jih dŭm êbâo klei mo lehanăn thâo raih jih kơ dŭm klei bhiăn, klei mưng.

Hluê si pô riêu yang Bùi Văn Minh, ti să Hoà Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak, Mo dưi mdah hlăm grăp gŏ sang, kñăm hluê ngă sa klei bhiăn msĕ si knăm djiê brŭ, bi êmuh, bi kuôl ung mô̆, knăm ruh mtlaih klei amâo jăk, ngă yang sang mrâo….

“Si tô hmô msĕ si Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động, jih jang mâo pô riêu yang sơaĭ, grăp kdriêk amâo dah alŭ wăl mâo asăp Mo, klei riêu yang ăt mdê mdê mơh. Têt mdê, bi kuôl mdê mơh. Jih jang knăm mơak, akŏ yan mnga,mphŭn čô̆ kơ bruă ăt mdê mdê mơh”.

Hriê ti Dak Lak mŏng thŭn 1954 truh kơ dŭm thŭn 1980, ară anei êpul êya dŭm djuê ana Mường ti Dak Lak mâo hlăm brô 16 êbâo čô mnuih, hdĭp lu ti dŭm kdriêk Ea Kar, Krông H’Năng, Ea H’leo, Krông Bông lehanăn ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt. Ênoh mnuih khădah lu, ƀiădah ênoh phung mbruă thâo ngă Mo Mường knŏng dôk 6 čô. Phung riêu yang mâo bruă klam yuôm bhăn hlăm klei hdĭp ai tiê klei mĭn mŏng mnuih Mường, krŏng kjăp Mo Mường hlăm klei hdĭp. Klei anei ƀrư̆ dưi mñă klă leh Klei bhiăn hlăm ala ƀuôn lehanăn klei bhiăn Mo Mường ti čar Dak Lak mâo leh Phŭn bruă Dhar kreh, Mjuăt ktang asei mlei lehanăn hiu čhưn ênguê dưm hlăm anăn Knhuah gru dhar kreh amâo êdah klă Ala čar mơ̆ng mlan 2 thŭn 2024. Pô riêu yang Bùi Văn Thành, ti să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt brei thâo snei:

“Leh Knŭk kna tŭ yap jing pô mbruă Mo Mường, kâo ƀuh ktưn hưn êdi kơ djuê ana pô. Lu thŭn ƀuh bruă pô mă, si tô hmô ngă yang ruh mtlaih jih klei amâọ jăk kơ ayŏng adei, kơ mnuih ƀuôn sang, ngă yang akâo hjan, akâo yan ngă bruă djŏ boh mnga, ngă yang ti dŭm hruê bi kuôl ung mô̆ amâo dah đĭ dôk sang mrâo, snăn dŭm klei anăn mâo klei tŭ yap tal êlâo jing mnuih ƀuôn sang Mường ƀuôn hmei, leh kơnăn mâo klei mđing dlăng lu mơ̆ng Knŭk kna mâo leh klei pah mni, mđing kơ mnuih Mường hmei”.

 Hluê si klei ksiêm yap mơ̆ng Knơ̆ng bruă knhuah gru dhar kreh,  Phŭn bruă Dhar kreh, Mjuăt ktang asei mlei lehanăn hiu čhưn ênguê, knhuah gru Mo Mường ară anei knŏng dôk ti 7 čar, ƀuôn prŏng. Ti Dak Lak, hlăm hdră ksiêm dlăng, tĭng dlăng knhuah gru Mo Mường, mŏng thŭn 2022, čar bi hgŭm hŏng Knơ̆ng ksiêm hriăm bruă Ênhiang mmuñ Ala čar lehanăn dŭm čar mâo knhuah gru Mo Mường čih mkra leh hră mơar ba mdah kơ Êpul bruă Mtô bi hriăm, Kreh knhâo lehanăn dhar kreh mŏng Êpul hgŭm lu ala čar  (UNESCO) čih hlăm anăn Knhuah gru dhar kreh amâo êdah klă brei răng mgang mjêč. Nai prĭn Phạm Minh Hương – Khua knơ̆ng ksiêm hriăm bruă Ênhiang mmuñ, Sang hră ksiêm hriăm Ênhiang mmuñ Ala čar Việt Nam brei thâo:

“Bruă brei ngă ti čar Dak Lak, anăn jing mă rup, mdar video, mă asăp dŭm knăm Mo êdah êdi lehanăn djăp ênŭm hĭn. Bruă anei srăng mâo êpul êya đru kčĕ lehanăn ngă hră mơar hluê ngă anăn jing Knơ̆ng ksiêm hriăm Ênhiang mmuñ, bi kdrêč mơ̆ng alŭ wăl jing nao hgŭm hlăm bruă ksiêm dlăng knhuah gru”.

Klei Mo Mường dưi tŭ yap jing Knhuah gru dhar kreh amâo êdah klă ala čar amâo djŏ knŏng jing klei ktưn hưn mơ̆ng mnuih Mường, ƀiădah lŏ jing klei găl čiăng kơ Dak lak lŏ dơ̆ng kriê kjăp, lar bra boh tŭ yuôm knhuah gru jăk siam anei hlăm ktuê êlan dhar kreh mâo lu êa mil ti Lăn dap kngư./.