Ki Pah –jua mơñi bơngăt jua djuai ania Êđê
Chủ nhật, 08:19, 22/06/2025 H’ Zawut Byă/Nay Jek pơblang H’ Zawut Byă/Nay Jek pơblang
VOV4.Jarai-Hmư̆ jua mơñi tơ-ua amăng pran jua ba rai sa tơlơi hơgŏm amăng lăm pran jua, đing ayup Kipah lĕ kah hăng sa mơta gơnam gru grua hiam phara biă mă mơ̆ djuai ania Êđê ƀơi kual Dap Kơdư mă yuă pioh pơtruh nao rai jua mơak hăng khul yang rơbang laih anun ba hiăp tơlơi ngă yăng pơpŭ yom hloh. Ƀu kơnong kơ ik jua čing ing jua hơgor đôč ôh, ƀu rơnguă kah hăng jua đing diăp hla kyâo ôh, đing ayup Kipah jua ñu tai ƀiă, ñu tơ-ua hyu djă ba kah hăng angin jua pran jua pơhiăp mơ̆ng lŏn mơnai, mơ̆ng angin, rơbŭ amăng adai rơngit, kơthul čư̆ siăng.

Kipah arăng pơkra rai mơ̆ng tơki kơbao tơnô truh dăm, prong laih jing hlô mơnong jĕ giăm biă mă amăng tơlơi hơdip mơda, bruă mă laih anun tơlơi đăo kơ yang rơbang mơ̆ng mơnuih ƀôn sang djop plơi pla. Amăng tơlơi pơhiăp Êđê Ki ăt tơki mơ̆n, pah lĕ pah tơngan, jing sit ayup ñu đơ̆t rah hăng tơngan ƀudah pah ƀơi amăng gah dơnŭi, mơñi tui er ta kiăng. Pô ayup Kipah, kiăng pơđĭ trun jua mơñi tai ƀudah djăl, rơnang ƀudah hmar, tui hluai čơđeng tơngan pah hăng đơ̆t ƀơi amăng dơnŭi, amăng prong, amăng anet ayup hăng đơ̆t čơđeng ania kiăng pơđĭ trun jua mơñi tai ƀudah djăl.

Kiăng pơjing rai Kipah ñu hiam hơmâo bơngăt jua, ƀing kơhnăk gru đưm djuai ania Êđê khom hơduah ĕp pơkra ming lu črăn laih anun pơkra ten biă mă, kiăng hơmâo tơlơi thâo tom găn rơgao lu kơ gông brô̆, jua mơñi mơ̆ng gông brô̆ đưm laih anun gơnam či pơkra ăt khom thâo ruah mă djơ̆ lăp mơ̆n. Gơñu ruah mă tơki kơbao tơnô prong, truh yuh laih, kơbao hiam, kơtang, tơkĭ anun lar huăi čơđang, pơčah ôh, giong anun ba glăi ngă pơrơgoh hĭ ñu, khuer amăng amăng lăm laih anun pơkra rup kuao tơki hiam.

Mơnuih kơhnăk gru đưm Y Dăk Niê, juăt iâu ơi H’Ñăm, ƀuôn Sŭt Mđưng, să Čư̆ Suê, tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak brơi thâo, črăn yom hloh kiăng pơsit jua mơñi hiam Kipah lĕ hơmâo jơlah arăng lăi jơlah mơnŭ, hơmâo anih juăt hla arăng ngă djrao rơpih ƀudah hăng kyâo, dưm ƀơi amăng bah phun tơki, amăng anet či ayup. Kipah ngă giong lĕ ƀu kơnong lăng hiam đôč ôh, dŏ hơmâo jua mơñi lơlong mơak, djơ̆ hăng jua mơñi hlô mơnong amăng glai kmrơ̆ng, arong aruač, yua ñu djă ba jua mơñi bơngăt hiam, jua mơñi amăng pran jua. Mơnuih kơhnăk gru grua đưm Y Dăk Niê lăi:

“Hlăk kâo dŏ čơđai, kâo ƀuh ƀing tha rơma kah hăng ƀing ơi, ƀing anong wa, met krih  kyâo ngă hla, jơlan dưm amăng đing tơki bah ayup kipah, đơ đa mă akhan kyâo ƀudah ale djrao krih rơpih ngă hla pơtlep jing jơlan pioh ayup, dưm amăng bah tơki laih anun pơsir hĭ hăng hlĭn. Đưm adih kipah arăng ayup amăng hmua, amăng atông, amăng plơi lĕ arăng kŏm yŏm. Rơnuk anai, ta pơblih yơh, gir djă pioh hăng mă yua hrup hăng gông brô̆ mơ̆n ayup ngă mơak hăng djă pioh gru grua hiam djuai ania, kiăng pơtô glăi kơ ană tơčô hrăm djă pioh kipah anai”.

Ƀu ik ăk kơdok kơdor hrup jua čing hơgor ôh, ăt ƀu rơ-nguă rơnguăn hrup jua đing diap hla lơi, jua tơki pah ( kipah) anai ñu jua tai rơnang, hơmâo anŏ rơnguă mơ̆n, jua sit tơ-ua hyu amăng lŏn glai, čư̆ čan, kah hăng mut tơma amăng ale pơ-ô, kyâo pơtâo, ngă bang bơngač kơtang plah wah amăng glai kmrơ̆ng, rơngit adai sa jua mơñi bơngăt jua, mơyang hling hlang samơ̆ jĕ giăm ngă mơak pran jua ană mơnuih amăng lŏn glai adai rơhuông.

Amăng djop tơlơi ngă yang pơpŭ kơ bơngăt atâ, kipah arăng lăng kah hăng anŏ pơtruh brơi tơlơi kiăng mơ̆ng ană mơnuih hăng khul yang rơbang, iâu pơthưr, rơkâo kơwưh kiăng yang brơi tơlơi rơnuk ngă sang, rơnang ngă hmua, pơgang suaih pral,hiam drơi jăn pran jua kơ ană plơi pla. Jua mơñi mơ̆ng tơki pah dŏ jing jua mơñi pơthâo brơi kơ ană plơi pla hmư̆ sit jak iâu pơtum jơngum hơmâo bruă ječ ameč ƀudah hơmâo tơlơi mơak hai, kah hăng lăi pơthâo hơmâo tuai khua mua prong pơdrong sah, truh kơ bruă lăi pơthâo guăi rơman ba glăi rơman ƀrah truh pơ sang; tơdah hơmâo tơlơi truh ječ ameč hŭi rơhyưt hai, ayup tơki pah brơi ană plơi pla thâo, kơđiăng, pơtruh brơi kơ abih bang hăng jua mơñi anun djop pô či thâo yơh tơlơi hơgĕt hơmâo.

Mơnuih kơhnăk gru grua đưm Y Dŭ Êban, juăt iâu ama Đam, ƀuôn Sŭt Mđưng, să Čư̆ Suê, tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak brơi thâo dơ̆ng:

“Kâo hmư̆ ƀing ơi, ƀing anong wa ruai glăi, đưm hlâo adih djuai ania Êđê ayup tơki pah amăng dua mơta bruă hơmâo yom biă mă gah bơngăt jua. Sa lĕ ngă yang amăng mông jôk mơyut mơnuih ngă khua prong pơdrong sah hloh amăng plơi, arăng čuh blŭn kơbao, rơmô pô anun hơdip truh tơnŭk rơbêh 70 thun laih. Dua lĕ pô anun arăng ngă laih anun čuh kơbao hăng ñu dưi ngă yang pơđĭ kpan (grê kơƀang dlông dŏ atông čing). Sit ngă yang pơđĭ kƀang grê dlông anun, arăng ayup tơki pah yơh lăi pơthâo ană plơi pla hơmâo tơlơi mơak nao ngui hrŏm sang anŏ”.

Tơlơi hơdip rơnuk anai, jing plơi prong, mơnuih lu kơniă, sang pơdong ƀu lan sang, ƀu hơmâo anih hrup đưm hlâo, anun anih ngui ngor ayup đing tơki pah jai hrơi rơngiă hĭ mơ̆n. Laih anun ƀing tha rơma, mơnuih kơhnâo kơhnăk gru đưm thun tha, mơta mơmŏt đuăi nao kiăo tui ơi yă bơngăt atâo laih, hơdră pơkra ming tơki pah djuai ania Êđê hlăk dong ƀơi anăp tơlơi či rơngiă đut djuai yơh. Mơnuih kơhnăk Y Trinh Êban juăt iâu ơi Yuôm, ƀơi ƀuôn Sŭt Mđưng, să Čư̆ Suê, tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak mơ̆n brơi thâo:

“Kiăng dưi pơkra ming đing ayup tơki pah tơnap mơ̆n, kơnong hơmâo ƀing tha rơma thâo hluh dơlăm kơ ñu kah thâo pơkra, ƀư̆ tơhla, jơlah jua mơñi, ƀing čơđai hlăk ră anai ƀu hơmâo pô thâo pơkra ôh. Amăng plơi gơmơi ră anai, ƀu hơmâo pô pơkra dơ̆ng tah, plơi pla pơkŏn hơmâo mơ̆n sa, dua čô năng ai. Ră anai sui ha wơ̆t arăng mă yua amăng mông ngă yang ngui ngor, lăi pơthâo kơ ƀing tuai ĕp lăng thâo krăn đôč”.

Bruă djă pioh, răk lui tơki pah ( kipah) sa bruă mă tơlơi bơngơ̆t mơ̆ng pran jua ƀing mơnuih thâo, kơhnâo kơhnăk gru grua đưm Êđê.Djă pioh kipah ƀu kơnong djă pioh gông brô̆ đôč ôh, dŏ djă pioh wơ̆t gru grua phun kơ djuai ania, sa tơlơi đăo kơ yang rơbang amăng bơngăt jua ană mơnuih,sa gru grua hiam phara biă mă, kiăng lu tơlơi ră ruai amăng plơi pla, pơƀuh brơi bruă mă, tơlơi dŏ dong ƀong huă, hơdip mơda đưm djuai ania Êđê dŏ djă pioh na nao hluai tui jua mơñi tai djăl mơ̆ng tơki pah anun tơ-ua hyu.

 

H’ Zawut Byă/Nay Jek pơblang

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC