Mŏ L.T.L tơ̆ Kueng 6, phường Thành Nhất, plt Buôn Ma Thuột đei kon oei hŏk tơ̆ Hnam trưng mầm non Thành Nhất, plt Buôn Ma Thuột. Kŭm nhen lơ mĕ ƀă nai, mŏ L. tôch tơrek truh jơ sŏng xa tơ̆ hnam trưng ăn kon, hơnơ̆ng hơpơi ‘mĕh kon đei sŏng xa tơmam ‘lơ̆ng, đei tôm kơchơ̆t bek vă gơ̆h đei jơhngâm pran, hŏk pơhrăm ngôi pơchơt. Kiơ̆ mŏ L, mŏ tôch lăp đon mưh hnam trưng chih hơdăh tơmam sŏng xa rim năr păng pơklĕm ƀât kơƀang vă rim bơngai băt. Rim jơ sŏng xa đei tôm tơmam xa ‘lơ̆ng păng tơplih ming mă lăp hăm sơnăm kon mon. Mĕ ƀă oei gơ̆h mât tơ̆ hnam gŏ lơ̆m hnam trưng vă lăng năng đe pai por ‘nhot thoi yơ.

Mŏ L.T.L tơroi: “Inh đei kon oei hŏk tơ̆ hnam trưng ‘nâu, ƀôh đe kô tôch pơngơ̆t truh tơdrong hŏk pơhrăm kŭm nhen jơhngâm pran kơ đe kon mon, jơ sŏng xa tơ̆ hnam trưng đei tôm tơmam bek ‘lơ̆ng, păng pai hơmet tôch ‘you rơgoh. Hnam trưng chă pơtăm ‘nhot kơdih vă kăt pai ăn kon mon sŏng xa. Atŭm hăm ‘nŏh hnam trưng oei pơtho thim dôm ƀai hŏk vă đe kon mon băt truh dôm kơ loăi ‘nhot rơgŏh ‘lơ̆ng.”

Hnam trưng mầm non Thành Nhất, plt Buôn Ma Thuột dang ei đei hlŏh 340 ‘nu hŏk tro hŏk oei xa kơtă tơ̆ hnam trưng tơ̆ kơ ‘năr, vă akhan đe mon sŏng xa, tep pơdơ̆h ‘năr dơ̆ng tơ̆ hnam trưng hloi. Băt hơdăh hơnăp jang tôch kăp gĭt vă vei lăng, rong ‘me păng pơtho ăn đe hơioh mầm non, Khul thây kô vei lăng hnam trưng tôch tơrek truh tơdrong atŏk tơiung hơkâu jăn ăn đe mon, mă loi ‘nŏh xa tơmam xa bek ‘lơ̆ng. Yoa lơ̆m sơnăm ‘nâu, tơdrong kăl hlŏh jĭ đe kon mon sŏng xa ‘lơ̆ng, tep nĭt vă hơkâu gơ̆h vơ̆ ‘lơ̆ng păng đei đon rơgei. Vă jơ sŏng xa ‘lơ̆ng, đei tôm tơmam bek, pai xa ‘you rơgoh, Khul đe kô vei lăng hnam trưng hơnơ̆ng hơlen năng, vei kơjăp đĭ đăng tơm ‘nhĕm ‘nhot iŏk đơ̆ng chă răt, truh pai hơmet păng sŏng ăn hŏk tro sŏng xa. Hnam trưng tôch tơrek truh tơmam pai xa, hơmet kơchơ̆t bek lăp ‘lơ̆ng ăn rim jơ sŏng xa. Tơmam xa đei chih trong pai kiơ̆ giĕng, chă rơih dôm kơloăi ‘nhot, ƀum, plei ‘long kiơ̆ pơyan vă gơ̆h đei ‘nhot ‘lơ̆ng, rơgŏh. Mă loi, ‘nhĕm ‘nhot đei chih trong pai kiơ̆ tơdrong pơ ‘nhŏ ‘nhĕm bot ‘nhot ‘lơ̆ng, tôm kơchơ̆t ăn đe hơioh đơ̆ng 3-5 sơnăm (Kiơ̆ trong roi tơƀôh tơmam xa bek ‘lơ̆ng jô̆ păh lăp ăn rim grŭp bơngai) đơ̆ng Anih hơmet tơmam xa lăp ‘lơ̆ng – Anih tơm vei lăng jang pơgang.

Kô Trương Thị Bình - Phŏ hiê̆u trơng Hnam trưng Mầm non Thành Nhất, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk ăn tơbăt: “Athei pơm lơ liơ, sŏng xa thoi yơ vă hơkâu jăn đe mon tih vơ̆ djơ̆ ‘lơ̆ng ‘nŏh jĭ đon pơhnŏng mă hơtuch đơ̆ng hnam trưng. Đơ̆ng tơdrong hơmet tơmam xa đei tôm kơchơ̆t bek, lăp ‘lơ̆ng truh tơdrong chă rơih tơmam xa athei hơdrih, rơgŏh ‘lơ̆ng ngăl. Tơmam xa athei đei kơƀi, kơmak, băt hơdăh anih tĕch. Pơgơ̆r sŏng xa ăn đe kon mon athei đei jơhngâm đon hiôk chơt, ưh đei pơm kơhret kiơ”.

Kiơ̆ dôm bơngai juăt jang găh tơmam bek ‘lơ̆ng, tơdrong rong ‘me đe hơioh tơ̆ hnam trưng mầm non kăl đei bơ̆ jang mă ‘lơ̆ng kiơ̆ nơ̆r tơtă. Hăm hơioh mầm non, 1 năr kăl đei đơ̆ng 1.230 kcal truh 1.320 kcal. Kơsô̆ kơchơ̆t ƀôt sĭk đơ̆ng 52% truh 60%, kơchơ̆t đam dang đơ̆ng 13% truh 20%, kơchơ̆t bek đơ̆ng 25% truh 35% akŏm đĭ đăng tơmam xa. Tơmam xa ăn hŏk tro tơ̆ hnam hŏk athei lơ kơloăi. Đei ‘nhot sao, ‘nhĕm, ‘nhot canh, plei ‘long, athei đei tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh hlŏh 10 kơloăi tơmam xa pha ra băl, đei tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 5 lơ̆m 8 grŭp tơmam xa kiơ̆ nơ̆r tơtă đơ̆ng Anih jang pơgang apŭng plenh teh, lơ̆m noh grŭp kơchơ̆t bek athei đei ‘nŏh: grŭp tơmam xa đei lơ kơchơ̆t đam nhen (‘nhĕm, ka, hơdang, kơtăp iĕr, tơh...), kơchơ̆t bek đei (đak kho, rơmă), kơchơ̆t ƀôt sĭk đei (por, mi tôm, phơ, sŭp...), ‘nhot, plei ‘long, đak toh.

Hơdai hăm tơmam xa lăp ‘lơ̆ng, tơdrong pơtâp hơprăm hơkâu jăn ăn đe hơioh kŭm đeiu hnam trương tôch tơrek. Dôm tơdrong pơtâp pơhrăm đei pơgơ̆r lơ jơ nhen pơtâp hơkâu jăn til pơgê, hŏk pơhrăm, ngôi pơchơt, mă loi ‘nŏh jĭ pơm ngôi tơ̆ ‘ngoăih. Hnam trưng pơgơ̆r “Tơdrong sŏng xa tơ̆ hnam hŏk hơdai hăm pơtâp hơkâu jăn ăn đe hơioh, đe hŏk tro tơ̆ dôm anih pơtho pơhrăm mầm non păng jăl mônh” yoa Anih tơm vei lăng pơtho pơhrăm tơlĕch. Kiơ̆ nơ̆r tơtă đơ̆ng Anih jang pơgang apŭng plenh teh, hơioh athei đei tơdrong ‘lơ̆ng vă hơtŏk dôm tơdrong pơtâp hơkâu jăn tŏ sĕt hlŏh 60 pơnĭt 1 năr, gơ̆h pơm lơ ‘măng, 1 ‘măng tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 10 pơnĭt hơdai hăm pơtâp lăp ai hăm trăp mă lăp hăm sơnăm, lăp hăm drŏ kăn dăh mă drŏ nglo păng lơ̆m hăm khei ‘năr tih vơ̆ đjơ̆ ‘lơ̆ng đơ̆ng hơkâu jăn.

Ưh lăp pơgơ̆r ‘lơ̆ng tơdrong sŏng xa tơ̆ hnam hŏk đĕch, đe kô pơtho tơ̆ hnam trưng oei roi tơbăt, pơtho tơƀôh ăn mĕ ƀă trong pai tơmam xa ăn đe hơioh tơ̆ hnam, hăm dôm tơmam xa pha kơ hnam trưng vă pơm ăn hơiŏh sŏng xa lŭ; jang hơdoi hăm hnam trưng lơ̆m tơdrong pơtho tơƀôh găh kơchơ̆t bek tơ̆ hnam păng pơjing tơdrong juăt ăn hơioh sŏng xa rơgŏh ‘lơ̆ng, ưh gơ̆h sŏng xa klui hlŏh kơ 8 jơ kơmăng; lê̆ gan xa dôm tơmam, đak ‘ngam lơ sĭk păng ƀoh.

Mă loi, mĕ ƀă ưh gơ̆h chă răt dơ̆ng dôm kơloăi vi chất kơdih mă athei chă apinh nơ̆r đe Ƀak si chuyên khoa găh kơ chơ̆t bek. Ƀak si chuyên khoa I Phạm Thị Kim Quế - Kơdră vei lăng khoa Nô̆i jĭ tơpoh, Hnam pơgang đa khoa plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk tơtă: “Mă tơpă đei 1 tơdrong sŏng xa tôm tơmam, tôm kơchơ̆t rim năr hlôi pơm lăp hăm tơdrong ‘mĕh vă đơ̆ng hơkâu oei vă tih vơ̆ kơ đe hơioh bơih. Tơdrong pơtruh thim dôm tơmam đei can xi, kẽm, sắt… ăn kon athei ‘me kiơ̆ đơt ưh kơsĭ ăn xa, huch hơnơ̆ng hloi ôh. Tơdăh kŏng kĭ trăp, vơ̆ kơjung kơ đe hơioh lăp bơih ‘nŏh tơdrong ‘me thim dôm tơmam xa âu ưh kơ kăl, yoa mưh rơkăh ‘nŏh hơkâu jăn sư tơlĕch hŭt kơdih ‘năi. Thoi noh tôch kơ huach. Mưh ‘mĕh ‘me thim tơmam ‘lơ̆ng ‘nŏh mĕ ƀă athei apinh hơlen nơ̆r ƀak si chuyên khoa yoa rim ‘nu hơioh, rim sơnăm kăl đei kơchơ̆t bek pha ra băl.”

Tơdăh hnam trưng jang ‘lơ̆ng tơdrong chih pơjing trong sŏng xa tơmam lăp ‘lơ̆ng hơdai hăm pơtâp hơkâu jăn păng năng kăl truh tơdrong roi tơƀôh tơmam xa ‘lơ̆ng ăn hŏk tro tơ̆ hnam trưng ‘nŏh gô pơjing đei đon juăt sŏng xa, et nhă lăp ‘lơ̆ng, đơ̆ng noh vang tơgop pơm hơtŏk jơhngâm pran, hơkâu jăn, đon rơgei ăn đe hơioh.

Trong rơih hơmet tơmam sa mă lăp ăn kơ hơioh mầm non 

Trong rơih hơmet tơmam sa mă lăp ăn kơ hơioh ‘noh jĭ tơdrong roi tơbăt tơmam sa bek ‘lơ̆ng ‘măn ăn kơ rim grŭp bơngai đei Anih jang găh kơchơ̆t Bek ‘lơ̆ng - Anih tơm vei lăng jang pơgang pơtho tơtă ăn kơ rim bơngai athei iŏk yua lơ̆m sŏng sa vă vei sơđơ̆ng tơdrong tih vơ̆, tang găn jĭ jăn. Lăng kiơ̆ lơ̆m trong rơih tơmam sa bek ‘lơ̆ng ăn kơ hơioh mầm non, đe mĕ ƀă gơh pơm trong sŏng sa hơtŏ, mă lăp ăn kơ hơioh. Vă hlôh dơ̆ng găh tơdrong ‘nâu, bơngai chih kơtơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh hăm Ƀak si chuyên khoa I Vi Thị Huệ - Kơdră Khoa Dinh dưỡng, Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char Đắk Lắk găh tơdrong ‘nâu.

-Trong sŏng sa bek ‘lơ̆ng ăn kơ hơioh mầm non kiơ̆ trong rơih tơmam sa mă lăp đei hlôh thoi yơ hă ƀak si?

Ƀak si Vi Thị Huệ: Vă pơjing trong sŏng sa ăn kơ 1 ‘nu bơngai bơ̆n lăng kiơ̆ lơ̆m tơdrong pơjing tơmam sa kiơ̆ trong rơih tơmam sa mă lăp. Tơ̆ âu bơ̆n tŏk bŏk tơroi truh hơioh mầm non, vă khan hơioh đơ̆ng 3 - 5 sơnăm. Thoi noh pơm tơmam sa ăn kơ hơioh tơ̆ sơnăm ‘nâu kăl kơ vei sơđơ̆ng dôm tơdrong tơm tơ̆ hơla âu:

Mă mônh ‘noh ăn hơioh sa tôm tơmam sa đei ƀôt, kơchơ̆t bek, kơchơ̆t đạm, kơchơ̆t prai, khoáng chất păng vitamin. Vei sơđơ̆ng hơioh iĕ pran păng tih vơ̆ tôm, hơioh mầm non kăl dang 1230 - 1320 calo 1 năr.

Mă 2 ‘noh jĭ pơm lơ tơmam sa: Lơ̆m 1 grŭp tơmam sa kăl ăn hơioh sa lơ kơloăi tơmam vă tơplih tơdrong ‘meh vă ăn hơdrih sa ‘lơ̆ng mă oei vei sơđơ̆ng tôm kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng.

Mă 3 ‘noh pơm tơmam sa kiơ̆ ‘meh sa đơ̆ng hơioh: Vă hơioh ‘meh sa sŏng sa, mă loi ‘noh jĭ hăm hơioh ưh kơ ‘meh sŏng sa, sa rơih, sa ưh kơ hrơm tơmam, athei pơm tơmam sa kiơ̆ ‘meh sa đơ̆ng hơioh. Pai, pơm dôm tơmam sa đei lơ kơ mâu, rup, rơih iŏk tơmam kiơ̆ pơyan vă tơmam sa hơioh, ‘lơ̆ng, lơ kơchơ̆t bek.

 Mă 4 ‘noh vei sơđơ̆ng rơgoh ‘lơ̆ng tơmam sa: Kŭm nhen pơm kiơ̆ trong sŏng sa bek ‘lơ̆ng đơ̆ng trong rơih tơmam sa mă lăp, bơ̆n kăl kơ lăng truh tơdrong tơmam sa rơgoh ‘lơ̆ng, ưh kơ yua tơmam sa đĭ khei ‘năr gơh yua, hư, hoă chơ̆t... vă hoei pơm pơrăm ăn jơ hngơ̆m pran hơioh.

Păng tuch luch ‘noh jĭ veh ver sa dôm tơmam sa pơm pơgơ̆n ăn hơioh: 1,2 ‘nu hơioh mẫu giáo đei ƀơm pơ gơ̆n hăm dôm kơ loăi tơmam sa nhen đak toh, kơtăp iĕr bip, dôm kơ loăi găr, ka hơdang,... Yua thoi noh, mưh ăn hơioh sa 1 tơmam sa ‘nao, athei răp hơlen hơioh sa tơmam sa hăm đei ƀôh pơ gơ̆n kiơ ưh vă veh ver ăn hơ ioh sa đơ̆ng rŏng. Mưh ăn hơioh pơm joăt hăm kơloăi tơmam sa ‘nao lăp ăn hơioh sa tŏ sĕt đĕch.

- Găh trong sa ‘noh athei sa thoi yơ vă kơ lăp hă ƀak si?

Ƀak si Vi Thị Huệ: Tơdrong tơmơ̆t kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng ăn hơ ioh mẫu giáo athei lăng kiơ̆ lơ̆m trong rơih tơmam sa mă lăp ăn kơ hơioh đơ̆ng 3 - 5 sơnăm nhen bơ̆n hlôi tơroi tơ̆ kơ pal păng athei pơm kiơ̆ tơpăt. Trong rơih tơmam sa mă lăp đei pơm kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng bơngai joăt jang găh kơ chơ̆t bek ‘lơ̆ng. Hăm trong rơih tơmam sa mă lăp ăn kơ hơioh đơ̆ng 3 truh 5 sơnăm:  ‘noh đei sĭk păng ƀoh, ‘nâu jĭ grŭp tơmam sa kăl kơ sa tŏ sĕt, vă khan oei tăh thim lơ̆m dôm tơmam sa mă lei tŏ sĕt đĕch, ăn hơ ioh sa hơla kơ 15g sĭk păng hơla kơ 3g ƀoh 1 năr. Đang kơ ‘noh rơmă oei krao ‘noh lipid, hơioh kăl kơ đei sa kơchơ̆t bek rim năr vă tơgŭm plei nuih păng ‘ngok ‘lơ̆ng. Mă lei, lăp kăl kơ ăn hơioh sa kơchơ̆t bek  păh lăp, tơdrong ‘nâu gô tơgŭm ăn jơhngơ̆m pran păng ƀônh kơ tơmơ̆t vitamin păng khoáng chất hloh. 1,2 kơ loăi kơ chơ̆t bek kăl kơ ăn hơioh sa ‘noh; Ka đak dơsĭ, plei ‘ngok kŏ, rơmă ô liu, rơmă găr hla bey, rơmă hướng dương… Hơioh tơ̆ sơnăm ‘nâu kăl lơ pơtruh dang 5 kơ loăi kơchơ̆t bek 1 năr hơtŏ hăm dang 5g đak kho dăh mă rơmă păng 6g ƀơ. Đang kơ ‘noh Protein, dăh mă oei krao ‘noh kơchơ̆t đạm, đei lơ lơ̆m dôm kơ loăi tơmam sa nhen ‘nhĕm, ka, kơ tăp iĕr bip păng đak toh. Grŭp kơchơ̆t đạm ‘noh đei: đạm plei ‘long ( dôm kơ loăi găr, rơmă plei ‘long, plei ƀơ,...) păng đạm kon tơrong (‘nhĕm, ka, kơ tăp iĕr bip, hơdang, hơ reng,...). Lơ̆m noh hơioh kăl kơ sa lơ đạm plei ‘long. Hăm hơioh đơ̆ng 3 - 5 sơnăm, kơchơ̆t đạm pơm hơnăp jang tôch kơ kăl tơgŭm hơioh gơh hơgei  păng tih vơ̆ ‘lơ̆ng. Mĭnh năr, hơioh đơ̆ng 3 - 5 sơnăm kăl kơ sa dang 3,5 đơn vị kơchơ̆t đạm, mĭnh đơn vị dang 40 - 50g kơ tăp păng ‘nhĕm iĕr păng dang 30 - 35g ka, ‘nhĕm. Mă đơ̆ng đạm plei ‘long ‘lơ̆ng ăn kơ jơhngơ̆m pran hloh ră mă lei kŭm kăl kơ ăn hơioh yua đạm kon tơrong. Hơioh tơ̆ sơnăm ‘nâu athei huch 4 đơn vị đak toh 1 năr hăm 1 đơn vị đak toh hơtŏ dang 100ml đak toh hơdrih, 100g đak toh ‘iŭ, 15g phô mai. Ƀlă kơ ‘noh dơ̆ng ‘noh ‘nhot, ƀum, plei tơmơ̆t dơ̆ng vitamin păng khoáng chất, hơioh mầm non athei sa dang 4 đơn vị ‘nhot 1 năr ‘noh 2 đơn vị ‘nhot, ƀum, plei păng 2 đơn vị plei ‘long (1 đơn vị dang 80g). Kiơ̆ đơ̆ng noh dơ̆ng ‘noh ngũ cốc jĭ grŭp tơmam sa gĭt kăl mă 2 đơ̆ng rŏng kơ đak tơgŭm tơdrong pran ăn kơ hơioh chă nơnăm, kơdâu, pơngôi..., hơioh athei sa 5 truh 6 đơn vị ngũ cốc 1 năr, hăm 1 đơn vị hơtŏ hăm 1/2 pơnhan (55g). Lơ̆m dôm tơmam sa đei kơchơ̆t ƀôt, ăn hơioh sŏng lơ por, sa sŭp, ƀĕng mi,... yua ưh khan lăp đei lơ kơchơ̆t ƀôt đĕch mă oei tơmơ̆t dơ̆ng lơ kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng nai. Đang kơ ‘noh dơ̆ng, ‘noh jĭ đak păng chă nơnăm, kơdâu, hơioh 3-5 sơnăm kăl 1,3 kơ lich đak 1 năr, đei hloi đak, đak toh păng đak plei ‘long dăh mă lơ hloh mưh ‘năr tŏ dăh mă mưh kơ hơioh pơngôi, kơdâu lơ. Mă lei, ưh kơ ăn kơ hơioh huch đak toh păng đak plei ‘long tơplih đak hmă. Hơioh kăl kơ pơngôi păng tep tôm jơ. Dôm tơdrong pơngôi, kơdâu đơ̆ng hơioh athei păh lăp, tŏ sĕt hloh 60 pơnĭt 1 năr, ‘noh đei năm jơ̆ng hoh, kơdâu, tơplŏng tơley, dôm tơdrong pơngôi tơdruh băl, đă ƀŏng lŏng, glơi, hao gre tang vang....

-Lei ah, bơnê kơ ih hlôi pơtho tơƀôh găh tơdrong ‘nâu hơ!