Dôm khei ‘nâu, Khoa hơmet jĭ ăn hơioh (Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên) hơnơ̆ng iŏk hơmet ăn bơngai jĭ klak chroh. Vă đĭ đăng hơiŏh jĭ đei chơ năm tơ̆ hnam pơgang tơtă đei hăk, jĭklak, ich chroh, yuh, sŏng xa ưh lŭ, lơ bơngai hơkâu jing ƀrot, ưh kơmăh đak, sĭk lơ̆m pham jur.

Nhen thoi nge V.Đ.T (8 khei, tơ̆ xăh Cư San, apŭng M’Đrắk, dêh char Đắk Lắk) athei năm hơmet tơ̆ Khoa hơmet jĭ ăn Hơioh yoa hăk hơnơ̆ng păng ich chroh. Kiơ̆ đơ̆ng khăm hơlen, đei băt mon jĭ klak chroh, đei hloi jĭ tơsoh. Đơ̆ng rŏng 3 giĕng hơmet, tơdrong jĭ mon đĭ sơđơ̆ng bơih, kơsô̆ hăk tơgok, ich chroh jur lơ. Mŏ Sòng Thị Xóa, mĕ mon tơroi: “Mon ich chroh 3 giĕng ‘nâu bơih, mon tôch rơmơ̆n, ƀât chơ truh tơ̆ hnam pơgang apŭng ‘nŏh ưh gơ̆h chuyên sirôm kơna athei chơ mon năm tơ̆ hnam pơgang dêh char. Ƀât đei jĭ klak, mon jĭ klak tuenh, nhâm hơnơ̆ng, inh ‘mĭn mon chă thông jơ̆p jơ̆p vă sư da ƀiơ̆ kơ nhâm. Mưh ‘nao đei jĭ, mon ich chroh 1 năr truh jĭt dôm ‘măng, roi đunh roi jur pă 5 - 6 vât, đang kơ ‘nŏh pă 3 - 4 vât. Kon kơdră inh sơ̆ đei jĭ klak chroh ‘năi, athei chơ năm tơ̆ hnam pơgang ‘năi mă lei lăp 3-4 năr ‘nŏh pran jăng bơih. Oei mon mă 2 âu chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang đunh bơih mă lei oei ưh tam mă klăih. Mon ich chroh păng hăk kơna hơkâu ƀrot, ưh kơmăh đak pơm ăn mon tôch rơmơ̆n”.

Bơngai nai ‘nŏh nge P.N.N.V (15 khei, tơ̆ phường Tân Hòa, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk). Tơ̆ hnam nge nhen yuh, hơnơ̆k, chơvơ rơmơ̆n, mưh ich tơtă ich đak ngăl kơna unh hnam chơ năm khăm. Tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, đe ƀak si khăm hơlen akhan mon jĭ klak chroh yoa pơrang jĭ lơ̆m klak. Đơ̆ng rŏng kơ chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang, đe ƀak si chuyên ăn đak păng tơhuch ăn pơgang. Đơ̆ng rŏng 2 năr hơmet, tơdrong ich klak chroh đơ̆ng nge da ƀiơ̆ bơih.

Mŏ N.T.T.H, mĕ nghe jĭ tơroi: “Đơ̆ng rŏng đei chơ tơ̆ hnam pơgang, đei đe ƀak si chuyên ăn sirôm, tơhuch ăn pơgang truh dang ei mon da ƀiơ̆ ich hroh, hăk tơgok bơih mă lei mon oei nhâm hơnơ̆ng. Năr mon jĭ dêh hlŏh 1 năr ich chroh đơ̆ng 7-8 vât, hăk thoi noh ‘năi, mưh xa yă kiơ ‘nŏh hăk tơgok truh 10 vât hloi. Inh ƀôh tơdrong jĭ ‘nâu ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ đe hơioh, tơdrong sŏng xa kơ mon roi ưh lơ, mon vi nhâm roi dêh, jur kĭ hrĕnh. Dang ei tơ̆ hnam oei đei 1 ‘nu mon dơ̆ng kơna vă tang găn jĭ bơ̆n athei vei rơgŏh ăn mon, ‘me ăn mon sŏng xa tơmam pai sĭn, nhă đak tŏ”.

Ich chroh dei dei hloi jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong jĭ hơnơ̆ng đa đei tơ̆ đe hơioh. Kiơ̆ Anih vei lăng jang pơgang lơ̆m apŭng plenh teh, ‘nâu jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong tơm pơm ăn hơiŏh lôch răm tơ̆ lơ teh đak oei vă tŏk pơdrŏng. Mă loi, hrei ‘nâu oei mât lơ̆m pơyan he, ‘năr tŏ kơnê̆ pơm ăn tơmam xa ƀônh ƀâu, ƀônh iŭ tôch ƀônh pơm tơlĕch jĭ hăm đe hơioh. Yoa thoi noh, tơdrong băt trong vei rong hơioh mưh đei jĭ klak chroh păng tang găn jĭ ‘nŏh tôch gĭt kăl.

Kiơ̆ Tiến sĩ, Bác sĩ Trần Thị Thúy Minh – Kơdră vei lăng Khoa hơmet jĭ ăn Hơioh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, dôm khei tơjê̆ âu, kơsô̆ hơioh jĭ klak chroh năm hơmet tơ̆ hnam pơgang roi tŏk, roi lơ ƀiơ̆ kơ dôm khei blŭng sơnăm. Đei lơ hơioh ăn hơmet tơ̆ hnam kơdih mă lei kŭm đei 1 kơsô̆ hơioh jĭ ăl athei ƀich hơmet tơ̆ hnam pơgang vă khăm hơlen yoa đei jâu hơkâu ƀrot kơ đak mă ưh ‘nŏh hơioh ưh jăng đeui tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu, bek plên dăh mă hơkĕng kơkong… Mă tơpă, lơ mĕ ƀă ưh tam mă băt đĭ tơdrong krê hơmơt đơ̆ng jĭ klak chroh pơm ăn kon hơ ‘lơ̆p kơdih.

Tiến sĩ, Ƀak si Trần Thị Thúy Minh pơma: “Ich chroh jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong tơm pơm tơlĕch tơdrong lôch răm hăm đe hơioh lơ̆m apŭng plenh teh. Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng jang pơgang apŭng plenh teh, ich chroh jĭ tơdrong tơm pơm lôch răm tơ̆ đe hơioh đơ̆ng 2 khei truh 5 khei lơ mă 2, lăp đơ̆ng kơ jĭ tơsoh. Tơdrong krê hơmơt mă blŭng đa đei hăm hơioh jĭ klak chroh mă ưh đei hơmet ‘nŏh hơkâu đa ưh kơmăh đak, jĭ pơchŭng, jĭ roi dêh ƀât lăp pơm ăn hơioh lôch hloi. Dôm tơdrong krê nai đa đei mưh hơmet jĭ klak chroh ưh trŏ ‘nŏh pơm ưh ‘lơ̆ng lơ̆m hơkâu jăn, jing đei lơ tơdrong krê. Dôm tơdrong đei đunh đai hăm hơioh đơ̆ng rŏng kơ jĭ klak chroh ‘nŏh jing hơkĕ hơkong, hơkâu jing ưh kơ ‘lơ̆ng”.

Đe ƀak si chuyên khoa tơtă ăn đe mĕ ƀă athei pai hơmet ‘nhĕm ‘nhot mă ‘lơ̆ng, mă rơgŏh, ‘măn răk tơmam xa mă klĕp, vei lăng đe hơiŏh mă ‘you, mă loi lơ̆m khei ‘năr tŏ hŭl hang nhen hrei ‘nâu. Sŏng xa tơmam pai sĭ, nhă đak rơ̆ tŏ ‘nŏh jĭ tơdrong athei pơm kiơ̆ hơnơ̆ng. Tơdăh ưh pŭn đei hơiŏh jĭ klak chroh, athei jăh chơ khăm hloi vă đe kăn ƀô̆ jang pơgang roi tơƀôh trong vei lăng, huch pơgang, ưh gơ̆h răt pơgang, tơhuch kơdih ăn hơioh jĭ klak chroh.

 Dôm tơdrong kăl lăng truh găh jĭ klak chroh tơ̆ hơioh

Jĭ klak chroh ‘noh tơdrong jĭ đa tơƀơ̆p tơ̆ hơioh mă lei kŭm ƀônh kơ tang găn lê̆ hơdrol. Vă tơgŭm đe mĕ ƀă đei dơ̆ng tơdrong hlôh vao găh jĭ vă vei lăng jơhngơ̆m pran hơioh ‘lơ̆ng hloh, bơngai chih kơtơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh hăm Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh – Kơdră khoa hơmet hơioh jĭ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Ƀak si ăi yua đơ̆ng kiơ pơm ăn jĭ klak chroh tơ̆ hơioh ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh:  "Đei lơ tơdrong tơm pơm ăn jĭ klak chroh, lơ̆m noh đei 3 grŭp tơm. Mă mônh ‘noh grŭp yua đơ̆ng tơpoh kiơ̆ trong klak, ‘nâu jĭ tơdrong tơm pơm ăn jĭ. Pơtih gia hơioh sa, ngôi tơjê̆ hăm dôm tơmam đei jĭ pơm ăn jĭ klak chroh đơ̆ng yŏng jĭ dăh mă pơrang kiơ̆ tơmam pơngôi, tơmam sa. Mă 2 ‘noh yua đơ̆ng dôm tơdrong jĭ ưh kơ bơm truh pơchŭng nhen dôm tơdrong jĭ găh tơmơ̆t tơmam sa lơ̆m hơkâu, ưh kơlăp hăm đak toh, dôm tơdrong jĭ găh tơplih trong klak. Mă 3 ‘noh yua đơ̆ng dôm tơdrong ji nai đơ̆ng lơ̆m hơkâu nhen tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu đei ƀôh tơ̆ trong klak".

Dôm tơdrong jĭ hơyơ ăn ƀôh hơioh đei jĭ klak chroh hă ƀak si ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: "Đei ƀôh rơđăh, ƀônh kơ lăng băt hloh ‘noh jĭ hơioh chă pơyơ̆ng đak hloh 3 ‘măng lơ̆m 24 jơ. Đei lơ tơdrong tơm pơm ăn păng lơ tơdrong pha ra băl vă đe ƀak si tơlĕch ăn trong hơmet ăn hơioh. Đei ƀôh tơm ‘noh jĭ chă pơyơ̆ng đak, hơioh đei hloi dôm tơdrong jĭ nhen hiĕn, hơnơ̆k, yuh. Găh tơdrong tơm pơm ăn yua đơ̆ng ưh tơmơ̆t dôm kơchơ̆t dăh mă ưh kơ kĕ hrơm lơ̆m hơkâu, jĭ klak chroh yua đơ̆ng ưh kơ ‘lơ̆ng găh tơdrong tơmơ̆t kơchơ̆t nai ‘noh đei ƀôh tơm oei jing chă pơyơ̆ng đak, ƀơ̆t lăp gô đei hloi pham ".

 Đe mĕ ƀă kăl kơ vei lăng hơioh jĭ klak chroh thoi yơ hă ƀak si ?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: “Kăl kơ ăn hơioh nhă lơ đak. Đe mĕ ƀă kăl kơ lăng truh kơsô̆ đak hơioh tơmơ̆t lơ̆m hơkâu athei vă hơtŏ hăm kơsô̆ đak hơioh hlôi đei hiong yua đơ̆ng hăk dăh mă yua đơ̆ng jĭ klak chroh. Bơ̆n chă pơtŏ hiă thoi noh vă tơmơ̆t kơsô̆ đak vă kơ ƀônh. Pơtih gia hơioh jĭ klak chroh 5 ‘măng, 1 ‘măng hơioh hiong dang 200ml đak, akŏm đĭ đăng hơioh hiong 1.000ml ‘noh kăl kơ tơmơ̆t kơsô̆ đak ‘ngoăih kơ ‘meh vă ăn kơ hơioh rim năr athei ‘mong đak vă jê̆ dang ăi dăh mă hloh kơ ‘noh vă hơioh vei sơđơ̆ng hoei kơ hiong đak. Mưh hơioh jĭ klak athei ba hơioh năm tơ̆ hnam pơgang jê̆ hloh vă khăm, hơmet tơtom, veh ver kơ đei jĭ ăl gô đei ƀôh. Mă loi ‘noh, mĕ ƀă kăl kơ pơm kiơ̆ tơdrong pơtho tơbôh đơ̆ng đe ƀak si găh vei lăng, sŏng sa, tơmơ̆t dơ̆ng đak, pơm rơgoh ăn hơioh vă hơioh đei yua hơmet jĭ ‘lơ̆ng hloh”.

Ƀak si đei pơtho tơtă kiơ vă tang găn jĭ klak chroh ăn hơioh ưh?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: “Ăn hơioh sŏng sa, nhă, huch, oei lơ̆m hơnih rơgoh, sa sĭn, nhă tŏ, dôm tơmam hơioh chĕp, pel kăl kơ đei ôp rơgoh rim năr. Mă loi ‘noh dôm bơngai vei lăng hơioh athei hơnơ̆ng ôp ti hăm sơ ƀŏng yua kơ tơpang ti bơngai vei lăng kŭm gô jing tơdrong tơm pơm ăn jĭ klak chroh păng dôm tơdrong jĭ pơchŭng nai ăn kơ hơioh”.

- Lei ah bơnê kơ ih ƀak si hơ!