Nâ L.T.L a khô̆i 6, bêng Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột ai kuăn hriâm a hngêi trung mần non Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột. Xuân môi tiah hên mâu nôu pâ ki ê, nâ L kal vâ ‘nâi plĕng khât troh rôh kâ hmê a hngêi trung dêi kuăn, đi đo vâ kuăn châ kâ kơhiâm, ai tŭm trếo piê vâ ai ivá mo, hiâm mơno hriâm tâp hơniâp ro. Tiô nâ L, nâ hâk vâ khât drêng hngêi trung chêh pro túa kâ hmê rêm hâi ƀă têa tơbleăng a kơƀeăng tơbleăng. Rêm rôh kâ pơrá rak tơniăn ai tŭm trếo piê ƀă pơhlêh tiô kế kâ ăm tơtro tiô hơnăm dêi hdrêng. Nôu pâ xuân chiâng vâ lăm a tíu pế pơchên dêi hngêi trung vâ ngăn tung pơla pế kế kâ. Nâ L.T.L tối:

“Á ai kuăn hriâm a hngêi trung kố hlo mâu thái cô tơmâng ngăn troh tơdroăng hriâm tâp môi tiah ivá dêi mâu vâi muăn, rôh kâ hmê hngêi trung tơtrŏng ki kơnía dêi trếo piê, kế kâ krúa lĕm. Hngêi trung hiăng pêt xêh kơchâi hưh cơ krúa vâ pế pơchên ăm mâu vâi muăn. Tơdrêng hlối hnê tơ’nôm mâu ƀai hriâm vâ mâu vâi muăn hlê tơ’nôm ‘na mâu túa kơchâi drêh.

Hngêi trung mầm non Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột nôkố ai lối 340 ngế hok dế hriâm hê̆ bán trú, tơkéa vâ tối cho vâi muăn kâ ƀă koi hâi dế a hngêi trung. Mơnhên châ tơdroăng ki kơnía khât dêi cheăng rak ngăn, păn roăng ƀă hnê hriâm vâi hdrêng mầm non, Khu pơkuâ ngăn Hngêi trung vâi tơmâng ngăn khât troh mâu hơnăm ki kố, tơdroăng kal má môi cho mâu vâi o kâ ôu tro, koi hlâk vâ châ chăn lĕm, malối cho trếo piê. Xua a hơnăm ki kố, tơdroăng kal má môi cho mâu vâi muăn kâ lŏn, koi hlâk, vâ mơnhông kân ‘na châ ƀă tuăn ngoâ. Vâ rôh kâ hmê kơhiâm, ai hên trếo piê, rak tơniăn krúa kế kâ, Khu pơkuâ ngăn hngêi trung hmâ séa ngăn tâi tâng mâu rôh ki tơdah xo kơchâi, kế kâ, xếo krúa, pế pơchên, xoăng kế kâ ăm mâu hok tro. Hngêi trung ối tơtrŏng troh tơdroăng ki chêh kế kâ, pro tơdâng trếo piê tung rêm rôh kâ. Kế kâ châ chêh pro tiô măng tĭng, kơjo rah xo mâu kế kâ kơchâi, plâi, tiô rơnó vâ rak tơniăn ki ối drêh, krúa. Malối, mơ-éa chêh kế châ kâ chêh tiô thôt trếo piê ăm hdrêng sap ing 3 – 5 hơnăm(túa tơbleăng trếo piê ‘na kế kâ ƀă kế kâ ki lĕm ăm tơrêm hơnăm vâi hdrêng) dêi Viê̆n Dinh dưỡng – Khu xiâm ngăn pơkeăng. Cô Trương Thị Bình, phŏ kăn pơkuâ hngêi trung Mầm non Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Athế kâ tiah lâi, vâ châ chăn dêi mâu vâi muăn xông kân lĕm tiô túa ki kân xêh ƀă kân tơdâng tơ’mô, tơniăn mê cho tơdroăng pơkâ pêi má mơ’nui dêi hngêi trung. Sap ing chêh pro túa kâ kế rak tơniăn tŭm trếo piê, pro tơdâng ƀă tơtro troh tơdroăng ki rah xo kế kâ xuân athế ối drêh, ối rêh kơhiâm. Kế kâ athế tâ tung tơdrong, ai inâi tĕm, ai tíu tê kế kâ nhên. Tơkŭm po rôh kâ ăm mâu vâi muăn ƀă tơdroăng ki tơniăn, hơniâp ro.

Tiô mâu khu ki rơkê ‘na trếo piê, túa trếo piê ăm hdrêng a hngêi trung mầm non kal châ pêi pro rak vế tiô tơdroăng ki pâ thế. Ƀă hdrêng mầm non, tơdroăng kal ‘na ivá cho sap ing 1.230 kcal troh 1.320 kcal tung môi hâi. Kơxô̆ trếo tơpoăng xik châ 52% troh 60%, trếo đạm châ dâng 13% troh 20%, trếo piê dâng ing 25% troh 35% tung tâi tâng mâu rôh kâ. Kế kâ a hngêi trung hriâm kal châ rak vế tơniăn hên. Pế pơchên athế ai kế kơ-óu, kế xăng po, kơchâi têa, plâi, athế châ ki iâ hlái lối 10 túa kế kâ ki ê, ai iâ hlái cho 5 tung 8 khu kế kâ tiô hnê mơhnhôk dêi Khu tơrŭm ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi, tung mê ai trếo piê cho pơklât, mê cho: khu kế kâ ki ai hên trếo đạm (hơ’nêh mâ, ká, xi xŏng, kơtâ í, prá ƀă hên ki e), trếo piê (têa rơmâ, râ hơ’nêh), trếo tơpoăng xik (hmê, phơh, xup), kơchâi, plâi, têa tôu ro.

Pakĭng ‘na trếo piê tơtro, tơdroăng kĭ tơkêa mơhnhôk ăm vâi hdrêng xuân châ hngêi trung tơmâng ngăn khât. Mâu tơdroăng ki pơtâp ivá châ tơkŭm po a hên rôh môi tiah pơtâp ivá a kơxo, hriâm, xah hêi, malối cho tơdroăng ki hriâm tâp, xah hêi a gong. Hngêi trung hiăng pêi pro tơdroăng “Hnoăng cheăng tơkŭm po rôh kâ a hngêi trung tơkŭm ƀă pơtâp ivá ăm vâi hdrêng, hok tro tung mâu tíu hriâm mầm non ƀă râ má môi” xua Khu xiâm ngăn hnê hriâm ƀă hnê mơjiâng tuăn ngoâ rơkê tơbleăng pêi pro. Tiô hnê pơchân dêi Khu tơrŭm ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi, vâi hdrêng châ pro tơ’lêi hlâu vâ thăm mơnhông mâu tơdroăng lĕm ‘na châ chăn iâ hlái 60 phut rêm hâi, chiâ vâ xoăng pro hên xôh, rêm xôh iâ hlái lối 10 phut ƀă tơkŭm pơla hriâm tiah hmâ ƀă hriâm rơdêi tơtro ăm tơrêm hơnăm, khu ƀă mâu hneăng mơnhông ivá châ chăn ƀă xah hêi.

Ôh ti xê tơkŭm pêi tro ‘ló cheăng kâ koi ối pơtê a hngêi trung, mâu cô yăo dêi hngêi trung ối hnê tối, hnê mâu nôu pâ túa ki pế pơchên kế kâ ăm hdrêng a hngêi, pơhlêh mâu kế kâ ki phá ƀă mâu kế kâ ki hiăng kâ a hngêi trung vâ pro ăm hdrêng hâk vâ kâ drêng kâ tiô pơkâ ki hên kế kâ; tơrŭm ƀă hngêi trung tung tơdroăng hnê hriâm kâ mâu kế kâ ai trếo piê a hngêi vâ pro ăm hdrêng hmâ ôu kâ rơdêi lĕm, pôi tá chiâng kâ hrá klêi 8 chôu kong măng; pôi tá kâ mâu kế kâ, kế ôu ai hên xik ƀă po.

Malối, nôu pâ pôi tá chiâng ‘mot tơ’nôm mâu trếo mê kal êng ƀok thái pơkeăng chuyên khoa dinh dưỡng. Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Phạm Thị Kim Quế, Ngế xiâm pơkuâ khoa Nội nhiễm, Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak hnê pơchân:

“Ki khât ai môi túa ôu kâ ai tŭm mâu trếo lĕm rêm hâi hiăng pêi châ tơdroăng púi vâ xông kân lĕm ăm ngế hdrêng. Tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm mâu túa kế kâ môi tiah calci, kẽm, sắt ƀă hên ki ê ăm kuăn mê kal ‘mot tơ’nôm tiô rôh ôh ti xê xúa pơtối. Môi tiah ki piê, ki ‘nhông xŏn dêi ngế hdrêng hiăng tro mê tơdroăng ‘mot tơ’nôm mâu túa kế kâ ki ê cho ôh ti kal, tâng ‘mot tơ’nôm gá kô rơlối mê châ gá xuân mơ’no tah xêh. Tiah mê chiâng pro mơhrê tê kơtê. Drêng vâ xúa kế kâ tơ’nôm mê nôu pâ kal kơ-êng ƀok thái pơkeăng chuyên khoa xua rêm ngế hdrêng, rêm hơnăm ai tơdroăng púi vâ ‘na trếo piê phá dêi pó”.

Tâng hngêi trung pêi pro tro tơdroăng ki mơjiâng túa trếo piê tơtro hlối tơrŭm ƀă pơtâp ivá tơtro, tơdrêng amê hlối tơtrŏng troh cheăng hnê hriâm trếo piê ăm hok tro a hngêi trung kô pro tơdroăng ki hmâ kâ, ôu rơkê, ing mê veăng gum mơdêk ivá rơdêi, châ chăn lĕm, tuăn ngoâ rơkê ăm mâu vâi hdrêng.

Troăng pêi ‘na ăm kâ trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng rơxông hơnăm vâi hdrêng

Tơdroăng ăm kâ trếo piê kơhiâm cho tơdroăng ‘na trếo kơhiêm ‘na kế kâ ƀă tơmeăm kâ tơdâng ăm rêm khu ngế châ Kơ koan xiâm pơkuâ trếo piê kơhiêm – Khu xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng khăm pơlât pơchân tối rêm ngế thế xúa tung tơdroăng kâ, ôu vâ tơniăn ăm tơdroăng mơnhông ‘na châ tơdâng tơ’mô, hbrâ ví pơreăng châi tamo. Tiô tơdroăng ăm kâ trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng rơxông hơnăm vâi hdrêng, nôu pâ kô chiâng mơjiâng troăng ăm kâ, ôu tơdâng tơ’mô, tơtro ăm vâi hdrêng. Vâ hlê plĕng tơ’nôm ‘na tơdroăng kố, ngế chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh tơpui tơno ƀă Ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa I  Vi Thị Huệ - Kăn pơkuâ Khoa Trếo piê kơhiâm, Tíu xiâm mơdât pơreăng châi tamo kong pơlê Dak Lak ‘na tơdroăng kố. Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

-Tơdroăng ăm kâ trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng rơxông vâi hdrêng  tiô troăng ăm kâ trếo piê châ hlê plĕng môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ: Vâ mơjiâng tơdroăng ăm kâ ăm môi khu ngế pin thế tiô pơkâ mơjiâng mâu tơmeăm kâ ôu tiô thôt tơmeăm trếo piê kơhiâm tơtro. A kố pin dế tối troh vâi hdrêng rơxông hơnăm vâi hdrêng, mê cho vâi hdrêng sap ing 3 – 5 hơnăm. Tiah mê, mơjiâng tơmeăm kâ ăm rơxông hơnăm kố kal tiô mâu pơkâ kơ’nâi kố:

Má môi cho pro ăm hên trếo lĕm, pro ăm vâi hdrêng tŭm mâu khu tơmeăm kâ ki xiâm môi tiah tơpoăng, trếo piê kơhiâm, trếo đăm, trếo xơ, trếo khoăng ƀă vitamin. Tơniăn ăm vâi hdrêng ai tŭm ivá rơdêi ăm châ chăn lĕm ƀă xông kân tâi tâng, vâi hdrêng kal dâng 1230 – 1320 calo/rêm hâi.

 Má péa, cho hên ‘na kơchâi kâ: Tung rêm khu kơchâi thế ăm vâi hdrêng kâ hên vâ pơhlêh ki tâ kơhiâm, pro vâi hdrêng kâ tâ kơhiâm mê xuân tơniăn tŭm trếo piê kơhiâm.

Má pái cho khu kơchâi kâ tiô ki vâi hdrêng hâk vâ kâ: Vâ vâi hdrêng hâk vâ ƀă tơdroăng kâ, ki rơhêng vâ tối ƀă vâi hdrêng ki klâi ôh tá vâ kâ, châ ôh tá mot trếo piê kơhiâm, xua mê thế xo mâu kơchâi kâ tiô tơdroăng hâk vâ dêi vâi hdrêng. Uâ bro mâu kơchâi kâ hên mơngiơk, a ngâ lĕm mơnâ mâ ngăn, rah xo mâu kơchâi kâ tiô rơnó vâ kơchâi kâ drêh kơhiâm, hên trếo piê kơhiâm.

Má pŭn, cho tơniăn krúa lĕm kơchâi kâ: Xuân môi tiah pêi tiô tơdroăng ăm kâ trếo piê kơhiâm dêi tơmeăm kâ trếo piê kơhiâm, pin thế kal tơtrŏng troh tơdroăng rak tơniăn kơchâi kâ, ôh tá xúa kế kâ ki hiăng hluâ hâi pơkâ chiâng kâ, tơ’nhê, trếo pơkeăng...vâ ví tro tơdjâk ivá châ chăn dêi vâi hdrêng.

Ƀă mơ’nui lui cho ví mâu kơchâi kâ ki kâ chiâng lo ‘mêi ăm vâi hdrêng: Mâu vâi hdrêng hriâm mauh yăo kô tơ’lêi lo ‘mêi ƀă mâu kơchâi kâ môi tiah têa tôu ro, kơtâ í, mâu pơ’leăng, ká xi xŏng ƀă hía hé. Xua mê, drêng vâi hdrêng kâ môi kơchâi kâ nếo, thế séa ngăn châ chăn dêi vâi hdrêng vâ ví ăm vâi hdrêng kâ roh kơ’nâi. Rêm roh ăm vâi hdrêng pro hmâ khu kơchâi kâ nếo bu ăm vâi hdrêng kâ iâ tê.

 -‘Na tơdroăng ăm kâ mê thế kâ môi tiah lâi cho tơtro, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ: Tơdroăng tơ’nôm trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng mauh yăo thế tiô thôt kế kâ trếo piê kơhiâm tơtro ăm vâi hdrêng 3 – 5 hơnăm môi tiah pin hiăng tối a kơpêng ƀă thế pêi tiô kơtăng. Thôt kế kâ trếo piê kơhiêm châ mơjiâng tiô troăng kim tư̆ tháp dêi Êjitô, kơpêng kŭn pá xôp kân, mơhno kế kâ thế djâ mot tung châ sap ing ia troh, krâ kơvâ, hên. Ƀă thôt trếo piê kơhiâm tơtro ăm vâi hdrêng sap ing 3 troh 5 hơnăm: a kối thôt cho trếo sik ƀă po, kố cho khu kế kâ kơdroh xúa, mê cho xuân tơ’nôm a mâu kơchâi laga kâ iâ tê, ăm vâi hdrêng pá kơdâm 15g sik ƀă pá kơdâm 3g po rêm hâi. Râ pơtối cho rơmâ lơ ối tối cho lipid, vâi hdrêng kal châ pro ăm trếo piê kơhiâm rêm hâi vâ tŏng gum plâi nuih ƀă thăm pro ăm ngôa lĕm. Laga, bu thế ăm vâi hdrêng xúa trếo piê kơhiâm ôh tá lối hên, tơdroăng kố kô pơtroh ăm trếo ki rơdêi ƀă kum châ tơ’lêi hrik vitamin ƀă trếo khoăng hên tâ. Mâu khu trếo piê kơhiâm thế ăm vâi hdrêng kâ, mê cho: Ká têa kơxĭ, plâi ngôa chó, têa rơmâ ô liu, têa rơmâ pơ’leăng rơpê, têa rơmâ reăng mâ hâi ƀă hía hé. Vâi hdrêng hơnăm kố thế ăm kâ dâng 5 khu trếo piê kơhiâm rêm hâi tơdâng ƀă dâng 5g têa rơmâ lơ rơmâ ƀă 6g ƀơ. Râ pơtối cho Protein, ối tối cho trếo đăm, ai hên tung mâu kơchâi kâ môi tiah hơ’nêh, ká, kơtâ ƀă têa tôu ro. Khu trếo đăm  mê cho: đăm mâu kơchâi kâ (mâu khu pơ’leăng, rơmâ ki pro ing mâu kơchâi, plâi ƀơr,...) ƀă đăm kuăn kiâ kong (hơ’nêh, ká, kơtâ, xi xŏng, kơteăm,...). Tung mê, vâi hdrêng thế kơjo kâ hên đăm ing khu kơchâi kâ. Ƀă vâi hdrêng sap ing 3 – 5 hơnăm, trếo đăm kal khât kum vâi hdrêng vâ mơjiâng ngôa  ƀă châ. Rêm hâi, vâi hdrêng 3 – 5 hơnăm thế kâ dâng 3,5 khu trếo đăm, rêm khu dâng 40 – 50g kơtâ ƀă hơ’nêh í ƀă dâng 30 – 35g ká, hơ’nêh. Mơhé đăm kơchâi kâ lĕm ăm ivá tâ laga xuân kal ăm vâi hdrêng kâ đăm kuăn kiâ kong. Vâi hdrêng hơnăm kố thế ô 4 khu têa tôu ro êm hâi ƀă 1 khu têa tôu ro tơdâng ƀă dâng 100ml têa tôu ro, 100g têa tôu chôu, 15g phô mai. Râ pơtối cho kơchâi drêh, plâi, pôm tơ’nôm vitamin ƀă trếo khoăng, vâi hdrêng thế kâ dâng 4 khu kơchâi drêh rêm hâi mê cho 2 khu kơchâi drêh, plâi, pôm ƀă 2 khu plâi kâ (môi khu dâng 80g). Râ pơtối cho phái mo rin  cho khu kế kâ ki kal má péa kơ’nâi têa kum pơhlêh trếo ki rơdêi ăm vâi hdrêng, vâi hdrêng thế kâ 5 troh 6 khu kế kâ hmê mo rin rêm hâi, ƀă 1 khu kâ tơdâng ƀă ½ mơngeăn hmê (55g). Tung mâu kế kâ tơpoăng, thế kơjo ăm vâi hdrêng kâ hmê, phơh, kơƀăn mi, ... xua ôh tá xê to ai hên trếo tơpoăng mê ối tơ’nôm hên trếo piê kơhiâm ki ê. Pơtối mê cho têa ƀă pơtâp ivá, vâi hdrêng 3 – 5 hơnăm kal 1,3 lit têa rêm hâi, têa tá, têa tôu ƀă têa plâi kâ lơ hên tâ mê nếo drêng kong tô lơ drêng vâi hdrêng pơtâp hên, Laga, pôi tá ăm vâi hdrêng ô têa tôu ro ƀă têa plâi kâ teăng têa ki ô rêm hâi. Vâi hdrêng kal prôk lăm ƀă koi bê tŭm chôu. Mâu tơdroăng pơtâp ivá dêi vâi hdrêng thế a kơlo krâ kơvâ, ki vâ iâ 60 phut rêm hâi, mê cho: prôk chêng, kơtâu, kơ’nŏng kơxái, mâu tơdroăng xah rup kế tơmeăm, ƀalong rôh, kơtú ƀa long, klê têa, chuâ rơxế ƀă hía hé.

-Pâ mơnê kô ƀok thái pơkeăng hiăng hnê tối ‘na tơdroăng kố!

 Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ nếo klêi tâng tơdroăng ‘’Ivá ăm rêm ngế, xua Tíu xiâm mơdât pơreăng – Khu pơkuâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât Dak Lak tơrŭm ƀă Kơ koan teăng mâ Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên rah chêh./.