Mo Mường lah du nău kan nchreng an uănh văn hóa way ơm dơi ƀư tâm ăp nău way ôp brah lah yang nkre đah nău rêh tĭng nău way ơm bah rnoi Mường. Ta Dak Lak, ntŭk geh nklăp 16 rbăn nuĭh Mường, drăp ndơ ntlơi an tay dja hŏ dơi nchih n’glăp tâm săk drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hóa mô mpơl săk gưl neh dak, dơi uănh khlay mât ndray n’hanh ntik n’hao tâm nău rêh.

 Nchrăp dông đah ăp ntil  ndơ pla gay ôp brah tĭng nău way ơm, wa Quách Thị Hoa Phượng, rnoi Mường, ta thôn 3, xã Hòa Thắng, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak jă bu hŭm tât ntơh măt rnăk wâl ƀư kuăl jă huêng drô phan. Păng an gĭt, ƀon lan nuĭh Mường ntrơn du bah Hòa Bình tât Dak Lak đah aƀaơ rlău n’gul rôk năm. Ta nkual neh mhe, khân păng nha hôm mât ndray n’hanh nđơn trêng tay nău way ơm văn hoá uĕh lăng bah rnoi nuĭh đŏng. Tâm nê, nău jă bu hŭm tât mpih n’hâm suan, dăn an rnăk wâl ngăch lăng tâm ăp rnôk nar ôp brah lah yang, kuăl jă huêng drô phan mô dơi lah mô geh.

“Ăp nar lễ, nar nkah gĭt drô phan u che yău ye he lah ân geh bu hŭm proh tât ôp răch, lơn lah nar wer phan bah u che he ăp năm lah ân geh ăp tŏng. Nuĭh hŭm pol lah ân kuăl jă ăp huêng phan u che sĭt sông sa lôch jêh ri hôm njŭn hăn ăp u che he hăn tay bri phan đŏng”.

 Đah nuĭh Mường, nuĭh tơm blău răch lah nuĭh ntơm leo ƀư răch dăn ngăn- nău nchreng an uănh văn hóa rnoi nuĭh tĭng ƀư tâm ăp nău way nkre đah ôp brah lah yang.  Mo Mường dơi n’guăk jêng bah nău răch, ntŭk nchreng an uănh n’hanh tơm mpôl ƀư nchreng an uănh. Nău mo, lah ăp nău mprĭng rŏ, ăp nkô̆ hôr âk mpư, đâng dơ âk nău nkoch ơm yău, nău trêng way ơm, nău nđơn, nău ndrong; nkoch nău kăl e, rblang gĭt tơm luh jêng ndơ, nău jêng tâm nău rêh kăl e. Nău mo dơi rklă tĭng nău mprĭng n’hanh tĭng nău way nchreng an uănh dơn ngoăy. Nuĭh Mường mô geh chữ nchih êng, jêng ăp nău mo dơi nkoch trêng ma mbung bah ăp rơh kơn nuĭh gĭt ôp răch, nđơn trêng tay ma ăp nău way ôp brah lah yang tâm ƀon lan. Nuĭh tơm răch lah ăp nuĭh mât nău gĭt blău ôp răch, kăr hang rmưn nău răch n’hanh hăr blău ăp nău way ơm, gŭ rêh bah ƀon lan.

Tĭng nuĭh tơm răch Bùi Văn Minh, ta xã Hoà Thắng, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, Mo dơi răch tâm tĭng rnăk, gay ƀư du nău way nê nơh, kơt khĭt yot, ôp joi yôn kon, lih chaih, nđăp nsao, ƀư jay mhe…

“Ntĭt kơt Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động, lĕ rngôch geh nuĭh blău răch da dê, ăp du nkuâl mô lah du ƀon geh nău răch êng êng da dê. Tết êng, tâm nđăp êng wơt ƀăn wơt klay êng. Hôm ăp lễ hội, nar năm mhe, njŭr tơm njuh êng đŏng”.

Ntrơn du tât Dak Lak ntơm bah năm 1954 tât ăp năm 1980, aƀaơ mpôl ƀon lan Mường ta Dak Lak geh nklăp 16 rbăn nuĭh, gŭ rêh lơn âk ta ăp nkuâl Ea Kar, Krông Năng, Ea H’leo, Krông Bông n’hanh nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột. Rnoh nuĭh bol âk, yơn rnoh bu ranh gĭt blău ăp tŏng Mo Mường dơn hôm 6 nuĭh dơm. Ăp nuĭh blău răch dŭt khlay tâm nău rêh nuih n’hâm bah nuĭh Mường, nđơn nthoi tay nău ntoh bah Mo Mường tâm nău rêh. Nău dja lơn ma năl di rnôk nău way rêh jêng kon nuĭh n’hanh tĭng nău way Mo Mường n’gor Dak Lak hŏ dơi Bộ Văn hóa, Thể thao n’hanh Pâl nđaih n’glăp tâm săk Drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hóa mô mpơl săk gưl neh dak ntơm bah khay 2 năm 2024. Nuĭh tơm ôp răch Bùi Văn Thành, ta xã Hòa Thắng, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, rhơn nđơr:

“Rnôk dơi Ngih dak kơp dơn lah nuĭh blău rŏ nău Mo Mường, gâp saơ nău rhơn n’hao êng an rnoi nuĭh mpôl hên. Âk năm uănh saơ nău kan bah gâp ƀư, ntĭt kơt ƀư ôp răch lih chraih an oh nô, kônh wa, ôp răch ăp nău dăn khay tuch tăm, ôp răch ăp rnôk nđăp nsao mô lah lăp jay mhe, ri ăp nău nê dơi kơp dơn bôk năp lah kon său ƀon lan Mường mpôl hên, lôch  nê dơi geh nău mât uănh khlay bah Ngih dak hŏ nkhôm an, uănh khlay tât nuĭh Mường mpôl hên”.

 Tĭng nchih rgum bah Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao n’hanh pâl nđaih, drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay Mo Mường aƀaơ hôm ta 7 n’gor, nkual ƀon têh. Ta Dak Lak, tâm rnôk ôp uănh, nchih rgum n’hanh uănh năl nău ngăn geh ndrăp ndơ ơm yău ntlơi an tay Mo Mường, ntơm bah năm 2022, n’gor hŏ kan nsum đah Viện Âm nhạc Quốc gia n’hanh ăp n’gor geh Mo Mường rdâk njêng hồ sơ gưl neh dak hao rblang dăn Mpôl kan ntĭm nti, Khoa học n’hanh Văn hóa bah Liên hợp quốc (UNESCO) nchih tâm Săk Drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hóa mô mpơl săk mât njrăng jăch ndăn. Tiến sĩ Phạm Minh Hương - Viện trưởng Viện Âm nhạc, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam an gĭt:

“Nău kan ân ƀư ta n’gor Dak Lak, nê lah mbra ân quay phim n’hanh rhôp nău ngơi ăp nar ƀư ôp răch ntoh lư n’hanh dŭt ăp tŏng mbra dơi tĭng ƀư. Nău kan nê mbra tă bah đơn vị mbơh nti n’hanh ƀư hồ sơ dŏng ƀư nê lah Viện Âm nhạc, hôm nău kan bah n’gâng kan ta ntŭk nê lah râng na nê̆ tâm nău kan kơp nchih drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay”.

Nău Mo Mường dơi kơp dơn lah Drăp ndơ ơm yău văn hóa mô mpơl săk gưl neh dak mô dơn lah nău n’hao êng săk bah nuĭh kon Mường, ma hôm lah rnôk gay Dak Lak mât ndray, rêng lam tay ăp rnoh khlay bah drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay tâm n’hong hoch văn hóa săk ntơr âk ta Tây Nguyên./.