Hbrâ rơnáu tŭm tơmeăm vâ xối pleăng ai tŭm mâu tơmeăm tiô khôi vâi krâ nah, jâ Quách Thị Hoa Phượng, hdroâng kuăn ngo Mường, ối a thôn 3, cheăm Hòa Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak krếo pôa pơchâu troh teăng mâ rơpŏng po leh tơbâ jâ pôa. Jâ tối ăm ‘nâi, kuăn pơlê mơngế Mường châ rêh ối tíu ê ing Hòa Bình troh Dak Lak kơtăn kố lối 50 hơnăm.

A kơpong pơlê nếo, vâi xuân ối rak ƀă tơbleăng hên mâu khôi túa lĕm dêi hdroâng kuăn ngo. Tung mê, tơdroăng krếo pôa pơchâu troh xối pleăng ivá, rơkâu pâ tơniăn ăm rơpŏng a mâu roh leh, tơbâ jâ pôa cho tơdroăng ki loi tĭng ôh tá păng lôi.

‘’Mâu hâi leh, hâi tơbâ jâ pôa pin thế ai jâ pôa pơchâu troh xối pleăng cho xiâm, ki má lối cho tơdroăng xối pleăng tung rơpŏng dêi jâ pôa pin rêm hơnăm cho thế ai tŭm. Jâ pôa pơchâu troh cho thế xối pleăng mâu pôa, mâu jâ troh kâ hmê, klêi kâ mê krếo mâu pôa, mâu jâ prôk vêh’’.

Ƀă mơngế Mường, jâ pôa pơchâu cho ngế ki pêi pro tơdroăng mơđah tơbleăng Mo – tơdroăng mơđah tơbleăng khôi túa vâi krâ nah pêi pro tung mâu tơdroăng leh ƀă tơdroăng loi tĭng. Mo Mường châ pro ing rơkong mo, tíu mơđah tơbleăng ƀă mơngế pêi pro mơđah tơbleăng. Rơkong mo cho mâu ƀai văn vần, thơ mo, ai tối hên tơdroăng, tung mê ai hên tơdroăng hơ’muăn ton nah, tơdroăng hơ’muăn chal vâi krâ nah, tơdroăng hơ’muăn hdrôu; tối ‘na tơdroăng ron ton nah, tối ‘na kế tơmeăm khoăng, tơdroăng ki trâm tung tơdroăng rêh ối chal ton nah.

Rơkong mo châ chêh tiô vân điê̆u ƀă tiô pơkâ mơđah tơbleăng. Mơngế Mường ôh tá ai chư chêh krê, xua mê mâu ƀai mo châ hơ’muăn ƀă rơkong ing mâu rơxông jâ pôa pơchâu, rak ing mâu tơdroăng leh dêi vâi krâ nah. Jâ pôa pơchâu cho mơngế rak ki rơkê ‘na mo, rơbot pâ rơpâu tơdroăng tơpui ‘na mo ƀă rơkê mâu tơdroăng leh, khôi túa, vêa vong.

Tiô pôa pơchâu Bùi Văn Minh, ối a cheăm Hoà Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, Mo châ mơđah tơbleăng tung rêm rơpŏng, vâ pêi pro môi tơdroăng leh ki lâi ‘lo, môi tiah sĭng khéa xua tung rơpŏng ai mơngế hlâ, rơkâu xối, tah tơdroăng ki ôh tá mơhúa pơkoăng ŏng mé, mơjiâng pro hngêi nếo...

‘’Pơtih Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động, tâi tâng pơrá ai jâ pôa pơchâu, rêm to tơring lơ cheăm pơlê xuân ai rơkong mo rơkong xối pleăng ai phá tơ-ê dêi pó. Têt phá, pơkoăng tơdah mế tơdah dôh xuân phá. Klêi mê mâu leh hô̆i, hâi ro a rơnó hơngui, leh mơdâng - ju kâng xuân phá dêi pó’’.

Châ rêh ối a tíu ê troh Dak Lak sap hơnăm 1954 troh mâu hơnăm 1980, nôkố pơlê pơla mơngế hdroâng kuăn ngo Mường a Dak Lak ai dâng 16 rơpâu ngế, rêh ối ki hên a mâu tơring Ea Kar, Krông Năng, Ea H’leo, Krông Bông ƀă pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột. Kuăn pơlê mơhé kơdrâm, laga kơxô̆ ngê̆ nhân pêi pro châ tŭm Mo Mường bu u ối 6 ngế. Mâu thái mo rak hnoăng ki kal tung tơdroăng rêh ối hiâm mơno dêi mơngế Mường, rak tơdrêng ki tơdjêp Mo Mường tung tơdroăng rêh ối.

Tơdroăng kố thăm châ mơnhên drêng Khôi túa vêa vong rêh ối pơlê pơla ƀă tơdroăng loi tĭng Mo Mường kong pơlê Dak Lak hiăng châ Khu xiâm pơkuâ khôi túa lĕm tro, Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô djâ tung inâi Tơmeăm kơnía roh ton nah khôi túa lĕm ‘na hiâm mơno  Tơnêi têa sap ing khế 2 hơnăm 2024. Pôa pơchâu Bùi Văn Thành, ối a cheăm Hòa Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, phiu ro:

‘’Drêng châ Tơnêi têa mơnhên cho ngê̆ nhân Mo Mường, á hâk tơngăm ‘nâng ăm hdroâng kuăn ngo ngin. Hên hơnăm hlo mâu tơdroăng cheăng dêi á, pơtih á pro xối pleăng tah lôi tơdroăng ki ôh tá mơhúa ăm nhŏng o, vâi krâ kuăn pơlê, xối pleăng mâu hâi xối pleăng pâ pêi lo châ hên tơmeăm khoăng, xối pleăng drêng pơloăng ŏng mé lơ to hngêi nếo, mê mâu tơdroăng ki mê châ tơdroăng mơnhên apoăng cho dêi kuăn pơlê Mường pơlê ngin, kơ’nâi mê châ tơdroăng tơmâng tŏng gum trâu hơngế dêi Tơnêi têa hiăng kheăn kơdeăn, tơmâng troh mơngế Mường ngin’’.

Tiô riên dêi Kơ koan xiâm Tơmeăm kơnía ron ton nah khôi túa vâi krâ nah, Khu xiâm pơkuâ ‘na khôi túa lĕm, Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô, tơmeăm kơnía ton nah Mo Mường nôkố u ối a 7 kong pơlê, pơlê kong kơdrâm. A Dak Lak, tung tơdroăng séa ngăn, riân ƀă mơnhên tơdroăng tơmeăm kơnía ton nah Mo Mường, sap hơnăm 2022, kong pơlê hiăng tơrŭm ƀă Viê̆n Âm nhak Kuô̆k ya ƀă mâu kong pơlê ai tơmeăm kơnía ton nah Mo Mường mơjiâng khu hô sơ tơnêi têa tơbleăng Khu tơrŭm Hnê hriâm, Khoa hok ƀă Khôi túa lĕm dêi Khu lâp kong têa (UNESCO) chêh inâi a Inâi tơmeăm Kơnía roh nah khôi túa lĕm tro ‘na hiâm mơno gâk kring thâ. Tiê̆n sih Phạm Minh Hương – Kăn pơkuâ Viê̆n Âm nhak, Hok viê̆n Âm nhak tơnêi têa Việt Nam tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng cheăng kal thế pêi a kong pơlê Dak Lak, mê cho thế koai phim ƀă thâu hrik mâu leh Mo ki má môi ƀă tŭm tâi râng kô chiâng pêi pro. Tơdroăng mê kô xua tíu cheăng hnê mơhno ƀă pêi pro hô sơ pêi pro mê cho Viê̆n Âm nhak, ƀă tơdroăng dêi kong pơlê mê cho tơdrêng amê veăng tung tơdroăng cheăng riân kế tơmeăm kơnía roh ton nah’’.

Tơdroăng Mo Mường châ mơnhên cho Tơmeăm kơnía roh ton nah khôi túa lĕm ‘na hiâm mơno tơnêi têa ôh tá xê to tơdroăng hâk tơngăm dêi kuăn pơlê mơngế Mường, mê ối cho roh tơ’lêi vâ Dak Lak pơtối rak, troh lâp lu mâu ki kơnâ ki má môi dêi tơmeăm kơnía kố tung tơdroăng ki prôk đi đo khôi túa lĕm hên mơngiơk a Tây Nguyên.